Ulus sözü qədim türkcə mənşəli olub, əsasən "xalq", "millət", "tayfa", "qəbilə" mənalarını əhatə edir. Müasir Azərbaycan dilində istifadəsinin tezliyi nisbətən aşağı olsa da, tarixi və ədəbi mənbələrdə geniş yayılmışdır. "El", "oba", "yurd", "kənd" kimi sözlərlə sinonim kimi işlənə bilsə də, onlardan fərqli olaraq daha geniş coğrafi və sosial birliyi ifadə edir. "El" daha çox qohumluq əlaqələri üzərində qurulmuş daha kiçik bir qrup, "oba" köçəri həyat tərzi sürən bir qrup, "yurd" məskunlaşma yeri, "kənd" isə əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan əhalinin məskunlaşdığı yer deməkdir. "Ulus" isə bu anlayışları özündə birləşdirərək daha böyük, daha mürəkkəb sosial-siyasi təşkilatlanmanı ifadə edir. Bəzən isə ərazi baxımından da geniş bir ərazini əhatə edən xalqı bildirir.
Misal olaraq, "Vətənimdən, ulusumdan yad oldum" cümləsində "ulus" sözü şəxsin bağlı olduğu xalq, millət, vətən məfhumunu ifadə edir. Bu, sadəcə bir kənd və ya oba deyil, daha geniş bir mədəniyyət və tarixi birliyi ifadə edir. “Yada salmaz qohum, qardaş, el məni” misalında isə "el" daha kiçik bir qohumluq dairəsini ifadə edir. Beləliklə, "ulus" sözü daha ümumiləşdirilmiş bir məna kəsb edir.
Tarixi kontekstə bağlı olaraq "ulus" sözünün mənası dəyişə bilər. Məsələn, qədim türk dövlətlərində "ulus" hökmdarın hakimiyyəti altında olan əhalini və ya bir neçə tayfanı birləşdirən ərazini ifadə edə bilərdi. Bu mənada "ulus" müasir "dövlət" anlayışına yaxındır. Ancaq ədəbi əsərlərdə, xüsusilə də xalq ədəbiyyatında "ulus" daha çox xalq, millət kimi istifadə olunur. Ona görə də kontekstdən asılı olaraq onun mənasını dəqiq müəyyən etmək lazımdır.