Umsunmaq (f.) Azərbaycan dilində geniş mənada "ümidin boşa çıxması", "aldanmaq", "gözləntilərin puç olması" mənalarını ifadə edən bir sözdür. Lüğətlərdəki qısa izahlar, sözün əhatə etdiyi bütün nüansları tam əks etdirmir. Daha dəqiq bir şəkildə izah etmək üçün, sözün semantik sahəsini genişləndirmək lazımdır.
Umsunmaq, sadəcə ümidin boşa çıxması deyil, həm də bu boşa çıxma ilə əlaqədar olaraq insanın yaşadığı mənfi duyğuları, məyusluğu, tənəzzülü, bəzən isə qəzəbi əhatə edir. "Ümidində aldanmaq" ifadəsi umsunmağın bir nəticəsini göstərir, ancaq umsunmağın özündə daha çox proses, bir hal dəyişməsi vardır. Bir insan umsunarkən sadəcə ümidini itirmir, həm də əvvəlki inancının, gözləntilərinin yanlış olduğunu dərk edir. Bu dərk etmə prosesi, xüsusən də güclü inanc və gözləntilərin olduğu hallarda, mənfi emosional təsir yaradır.
Umsunmağın etimologiyası haqqında dəqiq məlumat vermək çətin olsa da, "ums" kökünün "ümid", "gözlənti" mənaları ilə əlaqəli olduğu güman edilir. "-sunmaq" isə bir işi, bir vəziyyəti tamamlamaq, bir hala düşmək mənasını verən bir əlavədir. Beləliklə, "umsunmaq" sözü, ümidin boşa çıxması prosesinin, bu prosesin insan psixikasına təsirinin bir ifadəsidir.
Misallar:
"İllərdir çalışdığı layihəsi uğursuz olduqdan sonra, tamamilə umsunmuşdu." (Burada umsunmaq, məğlubiyyətin ağır təsirini, ümidsizlik hissini ifadə edir.)
"Aldadıldığını başa düşəndə, dərin bir umsunma içində qaldı." (Bu cümlədə umsunmaq, aldanmanın nəticəsində yaranan kədər və məyusluğu göstərir.)
"Sevgilisindən ayrıldıqdan sonra, tamamilə umsunmuş, həyatdan bezmişdi." (Burada umsunmaq, ümidsizliyin, həyat enerjisinin itirilməsinin ifadəsidir.)
Göründüyü kimi, "umsunmaq" sözü, yalnız ümidin boşa çıxmasını deyil, bu boşa çıxma ilə bağlı insanın psixoloji və emosional vəziyyətini də əhatə edən zəngin bir mənaya malikdir.