Uti sözü Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində qeyd edildiyi kimi, tarixi bir ad olub, Qafqaz Albaniyasına aid olan bir tayfanın adını ifadə edir. Müasir dövrdə Udin adlandırılan etnik qrupun əcdadları kimi qəbul edilir. Lüğətlərdə verilən məlumat olduqca qısa və ümumiləşdirilmişdir. Daha ətraflı izah etmək üçün əlavə məlumatlara ehtiyac var.
Etimalogiyası: “Uti” sözünün etimologiyası tam aydın deyil. Bəzi tədqiqatçılar onu yerli Qafqaz dillərinin kökləri ilə bağlayırlar, digərləri isə İran dillərindən və ya digər qonşu dillərdən mənşəli olduğunu düşünürlər. Tədqiqatlar davam etdirilir və qəti bir nəticəyə gəlinməyib. Daha dəqiq etimoloji təhlil qədim yazılı mənbələrin və dil elminin son nailiyyətlərinin təhlili ilə mümkündür.
Tarixi konteksi: Uti tayfası Qafqaz Albaniyasının ərazisində yaşamış və tarixən bu ərazinin siyasi-coğrafi təşkili ilə bağlı müxtəlif dövrlərdə müxtəlif rollar oynamışdır. Onların yerləşdikləri ərazi, digər alban tayfaları ilə münasibətləri, siyasi strukturları və mədəniyyətləri haqqında məlumatlar qədim yazılı mənbələrdə (məsələn, klassik müəlliflərin əsərləri, epiqrafik abidələr) qeyd olunmuşdur. Bu mənbələrin araşdırılması Udinlərin etnik və mədəni tarixinin daha aydın anlaşılmasına imkan verir.
Müasir əhəmiyyəti: Uti adının müasir əhəmiyyəti, əsasən, onun Udinlərin əcdadlarını ifadə etməsidir. Bu, etno-tarixi araşdırmalar üçün çox vacib bir əlaqədir. Udin dili və mədəniyyətinin öyrənilməsi, onların tarixi köklerinin araşdırılması, “Uti” adının da araşdırılmasını zəruri edir. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında və tarixşünaslığında bu adın işlənməsi, Udin tarixinin öyrənilməsi kontekstində həyata keçirilir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Tarixi mənbələr Uti tayfasının Qafqaz Albaniyasının şimal-şərq ərazilərində yaşadığını göstərir.
- Müasir Udinlər, tarixi Uti tayfasının varisləridir.
- Uti tayfasının mədəniyyəti haqqında məlumatlar azdır, lakin mövcud mənbələr tədqiqat üçün kifayət qədər əsas verir.