Utilizasiya [lat. utilis - faydalı, səmərəli] sözü "istifadə etmə (edilmə)" və ya daha dəqiq desək, "bir şeyin faydalı, səmərəli şəkildə istifadə edilməsi" mənasını verir. Lüğətlərdəki sadə izahından fərqli olaraq, utilizasiya yalnız istifadəni deyil, bu istifadən nəticədə əldə olunan faydanı da ön plana çəkir. Yəni, sadəcə bir şeyin işlədilməsi deyil, onun məqsədyönlü, planlı və iqtisadi cəhətdən əlverişli şəkildə istifadə edilərək yeni məhsul və ya enerji əldə edilməsi prosesidir.
Utilizasiya anlayışı, əsasən, tullantıların və yanacaq materiallarının emalı və yenidən istifadə edilməsi kontekstində işlədilir. Maddənin sadəcə atılmasının qarşısını alaraq, onu iqtisadi cəhətdən dəyərli məhsullara çevirmək məqsədi daşıyır. Məsələn, sənaye tullantılarının utilizasiyası nəticəsində yeni materiallar, enerji mənbələri və ya digər faydalı məhsullar əldə edilə bilər. Bu proses həm də ekoloji baxımdan əhəmiyyətlidir, çünki tullantıların ətraf mühitə mənfi təsirini azaldır və təbii ehtiyatların qorunmasına kömək edir.
Utilizasiyanın geniş tətbiq sahələri mövcuddur: metal tullantılarının əritmə yolu ilə yenidən istifadə edilməsi, plastik tullantılarının yeni məhsulların istehsalında istifadəsi, kənd təsərrüfatı tullantılarından bioyanacaq istehsalı və s. Bu proses müxtəlif texnologiyaların tətbiqini tələb edir və texnoloji inkişafla birlikdə daha da təkmilləşdirilir. Bir sözlə, utilizasiya, sərfiyyatın azaldılması, təbii ehtiyatların qorunması və davamlı inkişaf prinsiplərinə əsaslanan mühüm bir prosesdir.
Cümlədə nümunələri:
- Sənaye müəssisələrində tullantıların utilizasiyası üçün müasir texnologiyalar tətbiq olunmalıdır.
- Şəhər tullantılarının utilizasiyası ətraf mühitin qorunması üçün vacibdir.
- Kənd təsərrüfatı tullantılarının utilizasiyası bioyanacaq istehsalına imkan yaradır.
- Bu zavodda metal tullantılarının utilizasiyası ilə məşğul olurlar.