Uydurma (uy-dur-ma): “Uydurmaq” felindən törəmiş isimdir. Etimoloji baxımdan “uy-” morfemini əsasən bənzətmə, oxşatma, uyğunlaşdırma mənasında işlədilən köklərlə əlaqələndirmək olar. “Dur-” morfeminin isə “qurmaq”, “yaratmaq”, “əmələ gətirmək” mənalarını əks etdirən kökdən gəldiyi ehtimal olunur. Beləliklə, “uydurma” sözünün əsas mənası “bənzətmə yolu ilə yaradılmış, əslində mövcud olmayan şey” kimi tərif oluna bilər.
Lüğətlərdə verilən "həqiqətdə mövcud olmayıb birisi tərəfindən uydurulan əsilsiz şey" tərifi əsas mənanı əhatə etsə də, daha geniş və dəqiq izah üçün aşağıdakıları əlavə etmək olar: Uydurma, həqiqəti əks etdirməyən, faktlarla sübut olunmayan, xəyal məhsulu olan, şüurlu və ya qeyri-şüurlu olaraq yaradılan bir şeydir. Bu, hekayələr, əfsanələr, inanclar, faktlar, hadisələr və ya hətta şəxslər ola bilər. Uydurma, yalan, saxta, qondarma, əfsanə kimi sözlərlə sinonim kimi istifadə olunsa da, bu sözlərin arasındakı incə fərqləri vurğulamaq lazımdır. Məsələn, "yalan" daha çox bilərəkdən söylənən həqiqətə uyğun olmayan ifadəni, "saxta" isə sənət əsəri, sənəd və ya məhsulun əsl deyil, imitasiya olduğunu bildirir.
Uydurmanın işlənmə sahələri genişdir: ədəbiyyatda, xalq ədəbiyyatında (nağıllar, əfsanələr), tarixdə (tarixi uydurmalar, miflər), elmdə (elmə zidd iddialar), siyasətdə (propaganda), hətta gündəlik danışıqda da rast gəlinir. Məsələn:
- "Bu, sadəcə bir uydurmadır, heç bir əsası yoxdur." (Burada uydurma həqiqətə zidd bir iddianı bildirir.)
- "O, uydurma hekayələr danışıb hamını aldadıb." (Burada uydurma yalançı hekayələr mənasındadır.)
- "Uşaqlar bir-birlərinə uydurma hekayələr danışırdılar." (Burada uydurma xəyal məhsulu olan hekayələri bildirir.)
- "Bu əsərin personajları tamamilə uydurmadır." (Burada uydurma ədəbi əsərdəki xəyali obrazları ifadə edir.)
Beləliklə, "uydurma" sözü kontekstə görə müxtəlif mənalar kəsb edə bilsə də, əsasında həqiqətdən kənara çıxma, xəyal və ya bilərəkdən yaradılmış bir şey olması fikri dayanır. Ona görə də bu sözün tərifi yalnız "əsilsiz şey" ilə məhdudlaşdırılmamalı, onun mənbəyi, mahiyyəti və kontekstə uyğun istifadəsi nəzərə alınmalıdır.