Uyutmaq felinin Azərbaycan dilindəki əsas mənası "yatdırmaq, yuxuya salmaq"dır. Lüğətlərdəki qısa izahlardan fərqli olaraq, bu felin daha geniş məna çalarlarını və istifadə hallarını araşdıraq.
Əsas mənası olaraq, "uyutmaq" bir şəxsi və ya canlıyı yuxuya aparmaq, yuxuya salmaq hərəkətini ifadə edir. Məsələn, "Ana körpəsini mehribanca uyutdu" cümləsində felin bu əsas mənası açıq-aşkar görünür. Bu mənada "yatdırmaq" felinin sinonimi kimi işlənə bilər, lakin "yatdırmaq" daha çox fiziki hərəkəti, "uyutmaq" isə yuxuya salmaq üçün edilən hərəkətləri (məsələn, beşikdə yelləmək, nağıl danışmaq) əhatə edir.
Lakin "uyutmaq" felinin daha incə, metaforik mənaları da vardır. Verilən nümunədəki "bu kiçik sirri də orada uyuda bilərsiniz" ifadəsi bunun bariz nümunəsidir. Burada "uyutmaq" sözü "gizlətmək", "unutdurmaq", "susdurmaq" mənalarında işlənmişdir. Sirr, sanki yuxuya yatırılmış, unudulmuş və ya gizlədilmiş kimi təsvir olunur. Bu mənada "uyutmaq" felinin sinonimləri arasında "gizlətmək", "susdurmaq", "unutdurmaq" və "sakitləşdirmək" yer ala bilər.
Fonetik baxımdan, "uyutmaq" kökü "uy-" felindən törəmişdir. Bu kök, yuxu ilə əlaqədar bir çox sözlərin əsasını təşkil edir (uyumaq, yuxu, uyğunsuzluq, v.s.). "Uyutmaq" felinin mənşəyi və etimologiyası, yuxuya salmaq hərəkətinin təsvirindən irəli gələrək, köhnə türk dillərindən qaynaqlanır.
Qısacası, "uyutmaq" felinin mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Həm həqiqi (yuxuya salmaq), həm də məcazi (gizlətmək, susdurmaq) mənalarda istifadə oluna bilər. Dilçilik baxımından, bu felin çoxcəhətli mənaları onun zəngin leksik potensialını göstərir.