Uzun-uzadı sözü Azərbaycan dilində sifət və zərf kimi işlənir. Əsas mənası "çox uzun" olmaqdır. Lüğətlərdəki qısa izahı sözün tam əhatəsini verməsə də, əslində daha geniş kontekstlərə malikdir.
Mənşəcə: Söz, "uzun" sözünün təkrarlanması ilə yaranmış bir birləşmədir. "Uzun" sözünün kökü dərin tarixə malikdir və türk dillərinin ümumi leksikasına aiddir. "Uzun-uzadı"nın təkrarlanan quruluşu, uzunluğu, davamlılığı və uzanmışlığı daha da vurğulayır. Bu, sadəcə olaraq uzunluğu bildirməkdən daha çox, həmin uzunluğun həddindən artıq olduğunu, cansıxıcı və ya yoruculuğu ola biləcəyini ifadə edə bilər.
Məna çalarları: "Uzun-uzadı" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli məna çalarları daşıya bilər. Məsələn:
- Müddət baxımından uzunluq: "Uzun-uzadı söhbət etdilər." (Söhbət uzun müddət davam etmişdir.)
- Məsafə baxımından uzunluq: "Uzun-uzadı bir yol getməli idi." (Yol çox uzun idi.)
- Həcmi baxımından uzunluq: "Uzun-uzadı bir məruzə oxudu." (Məruzə çox həcmli idi.)
- Təsviri olaraq uzunluq: "Uzun-uzadı bir qış gecəsi idi." (Gecə çox uzun və cansıxıcı idi.)
- Davamlılıq və cansıxıcılıq: "Uzun-uzadı gözləməkdən bezmişdim." (Gözləmə müddəti çox uzun və cansıxıcı idi.)
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- "Uzun-uzadı bir yoldan keçərək evə çatdıq."
- "Uzun-uzadı danışdı, amma heç nə başa düşmədim."
- "Qış uzun-uzadı idi, qarlar çox yağmışdı."
- "Filmin uzun-uzadı olması məni bezdirdi."
- "Mən onun uzun-uzadı açıqlamalarından bezmişəm."
Nəticə: "Uzun-uzadı" sözü, sadəcə "çox uzun" mənasını verən bir söz olmaqdan kənara çıxaraq, kontekstdən asılı olaraq uzunluğun müddətini, məsafəsini, həcm və ya davamlılığını və hətta cansıxıcılığını ifadə etmək üçün istifadə oluna bilər. Onun işlənmə sahəsi genişdir və Azərbaycan dilinin zəngin ifadə vasitələrindən biridir.