Uzunqılçalı sifəti, əsasən, atlı döyüşçülərə və ya qılınc kimi silahlardan istifadə edən digər döyüşçülərə aid edilir. Lüğətdə verilən "qılçaları (qıçları) uzun olan" izahı qismən doğru olsa da, tam mənzərəni əks etdirmir. Çünki "qılçalar" sözü burada məcazi mənada işlənmişdir. "Uzunqılçalı" əslində atın qıçlarının uzunluğundan deyil, atlı döyüşçünün istifadə etdiyi qılıncın uzunluğundan bəhs edir. Beləliklə, daha dəqiq ifadə "uzun qılınc daşıyan", "uzun qılıncla silahlanmış" və ya "uzun qılıncı olan" olardı. Bu sifət, adətən, atlı döyüşçünün həm cəsarətini, həm də döyüş bacarığını vurğulayır, çünki uzun qılıncların idarə edilməsi daha çətin və daha çox məharət tələb edir.
Misal olaraq verilən cümlədə ("Rəhimli qulac-qulac addımlar atan uzunqılça təhkimçinin arxasından güclə çatırdı") "uzunqılçalı" sözü təhkimçinin (yəqin ki, piyada döyüşçü) atlı düşmənini təsvir etmək üçün işlənir. Cümlədə "uzunqılçalı" sözü, Rəhimin, uzun qılıncla silahlanmış və sürətli atıyla hərəkət edən, beləliklə də çətin tutulan bir düşmənin arxasınca getdiyini göstərir. Bu, sözün mənasını daha aydın şəkildə nümayiş etdirir.
Etimalogiyasına gəlincə, "uzunqılçalı" sözü "uzun" və "qılınc" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmiş mürəkkəb sifətdir. "Uzun" sözünün kökü türk dillərinə aiddir və uzunluğu bildirir. "Qılınc" sözü isə fars mənşəlidir. Beləliklə, sözün özü türk dilinin leksik ehtiyatına aid olsa da, onun mənasını anlamaq üçün fars dilindən gələn "qılınc" sözünün mənasını bilmək vacibdir.
Fərqli cümlələrdə istifadəyə dair nümunələr:
- Döyüş meydanında uzunqılçalı əsgərlər düşməni qorxuturdular.
- Uzunqılçalı Süleyman bəy qəhrəmanlığı ilə tanınırdı.
- Tarixi rəsmlərdə tez-tez uzunqılçalı atlı döyüşçülərin təsvirlərinə rast gəlmək olar.
Göründüyü kimi, "uzunqılçalı" sözü tarixi kontekstdə, xüsusən orta əsr döyüşlərini təsvir edən ədəbiyyatda daha çox rast gəlinir.