Ürpəşmə, "ürpəşmək" felindən törəmiş bir isimdir. Lüğətlərdə əsasən qorxu, dəhşət və ya birdən-birə baş verən təhlükəli vəziyyətdən qaynaqlanan qəfil və şiddətli bir qorxu hissi kimi təqdim olunsa da, mənası daha geniş və çoxqatlıdır. Ürpəşmə, sadəcə qorxudan daha çox, insanın iç dünyasında qəfil yaranan narahatlıq, həyəcan, təşviş və ya qeyri-müəyyənlik hissini əhatə edir. Bu hissin səbəbi qorxu, təhlükə ola bilər, amma eyni zamanda gözlənilməz bir hadisə, xoşagəlməz bir xəbər, və ya hətta sevinc hissinin belə ifrat dərəcədə yaşanması nəticəsində də yaranabilir. Ürpəşmənin şiddəti və təzahür forması fərqli ola bilər: yüngül bir titrəmədən tutmuş, bədənin iflic olmasına qədər uzana bilər.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "ürpəşmək" feli kökü bilinmir. Lakin, "ürpə- " morfeminin "ürpək" sözü ilə əlaqəli olmasının ehtimalı yüksəkdir. "Ürpək" sözü qəfil hərəkət, sürətli yerdəyişmə mənalarını ehtiva edir. Beləliklə, "ürpəşmək" sözünün əslində qəfil bir hərəkət, qəfil bir reaksiya, qəfil bir hissi təsvir etdiyi görünür. Qorxu hissi isə bu qəfil reaksiyanın ən çox rast gəlinən səbəbi olaraq qalır.
Cümlə içərisində "ürpəşmə" sözünün istifadəsi onun mənasından asılı olaraq dəyişir:
- "Qəfil səs onu ürpəşməyə saldı." (Burada ürpəşmə qorxu hissinin nəticəsidir.)
- "Səhnədəki hadisə tamaşaçıların ürpəşməsinə səbəb oldu." (Burada ürpəşmə təəccüb, şok və ya dəhşəti ifadə edir.)
- "Xoş xəbər onu bir ürpəşməyə gətirdi." (Burada ürpəşmə sevincin ifrat dərəcədə yaşanması ilə bağlıdır.)
- "Gecənin qaranlığı ürpəşmə hissi oyadır." (Burada ürpəşmə qeyri-müəyyənlik və narahatlıq hisslərini əks etdirir.)
Yekun olaraq, "ürpəşmə" sözü sadəcə qorxu mənası ilə məhdudlaşmayan, daha geniş bir emosional vəziyyəti ifadə edən çoxmənalı bir sözdür. Onun kontekstdən asılı olaraq, qorxu, təəccüb, narahatlıq, həyəcan, şok və ya hətta şiddətli sevinc kimi müxtəlif mənalar kəsb edə bilməsi onun zəngin leksik potensialını nümayiş etdirir.