Üzüdönük sözü, Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir sifət və zərf olaraq işlənir. Əsas mənası, bir şəxsin öz yaxınlarına, qohum-əqrəbasına, dost-tanışlarına və ya əvvəllər bağlı olduğu insanlara qarşı mənfi bir münasibət bəsləməsini, onlardan üz çevirməsini, əlaqələrini kəsməsini və onları atıb getməsini ifadə edir. Bu, sadəcə fiziki məsafəni deyil, həm də mənəvi uzaqlaşmanı, etimadı pozulmasını və xəyanəti də əhatə edir.
Etimoloji baxımdan, "üz" sözü ilə "dönük" sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir. "Üz" sözü "sim", "çöhrə" mənalarını daşıyır. "Dönük" isə "çevirilmiş", "tərəf dəyişmiş", "arxa çevirmiş" mənalarında işlənir. Beləliklə, "üzüdönük" sözü həm fiziki, həm də metaforik olaraq, bir insanın yaxınlarına arxa çevirməsini, onlardan üz döndərməsini və etibarsızlığını göstərir.
Üzüdönük sözünün işlənməsinə bir neçə nümunə:
- "Atası onu çox istəsə də, o, üzüdönük çıxdı və ailəsindən uzaqlaşdı." (Burada "üzüdönük" sifət kimi işlənir və ailəsindən uzaqlaşan, əlaqəni kəsən şəxsi təsvir edir.)
- "Doğma qardaşına üzüdönük davranaraq, mirasını ələ keçirməyə çalışdı." (Burada "üzüdönük" sifət kimi işlənir və xəyanət, etibarsızlığı ifadə edir.)
- "Vətənə üzüdönük olmaq, milli mənafelərə xəyanət etmək deməkdir." (Burada "üzüdönük" sifət kimi işlənir və vətənə qarşı olan mənfi mövqeyi bildirir.)
- "Yaxınlarını atıb üzüdönük davrandı." (Burada "üzüdönük" zərf kimi işlənir və davranış formasını ifadə edir.)
Üzüdönük sözü, mənasının genişliyinə görə, müxtəlif kontekstlərdə müxtəlif çalarlarla işlənə bilir. Həm fiziki, həm də mənəvi mənada yaxınlardan üz çevirməyi, xəyanəti, etibarsızlığı və mənfi münasibəti ifadə edir. Sözün mənası cümlənin quruluşundan və kontekstindən asılı olaraq dəyişə bilər, lakin əsas mənası həmişə yaxınlara qarşı mənfi bir mövqe bildirir.