Y: Azərbaycan əlifbasının otuz birinci hərfi olmaqla yanaşı, eyni zamanda, müstəqil bir fonema və qrafemdir. Səs olaraq, dilin arxa hissəsində, yumşaq damağın qaldırılması ilə əmələ gələn, sürtünməli bir samitdir. İfadə etdiyi səs, digər dillərdəki /j/ və ya /y/ səslərinə bənzəyir, lakin fonetik xüsusiyyətləri baxımından fərqlər mövcuddur.
Etimoloji baxımdan, "Y" hərfinin kökü, qədim türk əlifbalarına, xüsusilə də Orxon-Yenisey abidələrindəki runik yazılara gedib çıxır. Bu yazılarda istifadə olunan simvolların təkamülü nəticəsində müasir Azərbaycan əlifbasındakı formasını almışdır. Digər türkdilli dillərdəki "Y" hərfinin yazım və tələffüzü ilə müəyyən dərəcədə oxşarlıq olsa da, fonetik dəyişikliklərə məruz qalmış, bəzi hallarda isə tamamilə fərqlənmişdir.
Cümlədə işlənməsinə gəldikdə, "Y" hərfi, bir çox hallarda sözün əvvəlində, ortasında və sonunda işlədilir. Məsələn: "Yaxşı", "say", "dünyəyə" kimi. Həm müstəqil olaraq, həm də digər hərflərlə birlikdə, sözlərin əmələ gəlməsində və mənalarının ifadəsində mühüm rol oynayır. Digər hərflərlə birlikdə fərqli diftonqlar və digraflar yaradır (məsələn, "ya", "ye", "yu"). Bəzən də sözlərin qrammatik funksiyalarını göstərmək üçün işlənən əlavələr (məsələn, -yə, -yı) əmələ gətirir.
Qısacası, "Y" hərfi Azərbaycan əlifbası və dilinin əsas tərkib hissələrindən biridir. Sadəcə bir hərf olaraq deyil, fonetik, etimoloji və qrammatik cəhətdən əhəmiyyətli bir element kimi qəbul edilməlidir. Onun araşdırılması dilin tarixi, inkişafı və strukturunun daha yaxşı anlaşılmasına kömək edir.