Məkəbuğdası sözü Azərbaycan dilində qarğıdalını ifadə etmək üçün işlənən bir termindir. Lüğətlərdə sadəcə "qarğıdalı" kimi tərcümə olunsa da, bu sözün daha zəngin bir semantik yükü vardır və onun əsas mənasından kənara çıxan nüansları da əhatə etmək vacibdir. "Məkəbuğdası" sözü, əsasən, qarğıdalının dini və mədəni kontekstlərdə istifadəsini əks etdirir. Xüsusilə, "peyğəmbəri" mənası, sözün tarixi inkişafı və xalq arasında yayılmış inanclarla bağlıdır. Belə ki, bəzi bölgələrdə qarğıdalı məhsulu ilahi nemət kimi qəbul edilmiş və bu inanc "məkəbuğdası" termininin formalaşmasına təsir göstərmişdir.
Etimalogiyası baxımından, "məkəbuğdası" sözünün mənşəyi tam aydın deyildir, lakin "məkə" və "buğda" komponentlərinin birləşməsindən əmələ gəldiyi ehtimal olunur. "Buğda" sözünün mənası aydındır - taxıl növü. "Məkə" komponenti isə, ehtimal ki, qədim türk dillərindən gələn və müqəddəsliyi, mübarək olduğunu ifadə edən bir kökdən törəmişdir. Bu təxminə əsasən, "məkəbuğdası" sözü "müqəddəs buğda" və ya "bərəkətli buğda" kimi interpretasiya oluna bilər. Bu interpretasiya, qarğıdalının bəzi bölgələrdə müqəddəs sayılması ilə uyğun gəlir.
Sözün istifadəsi coğrafi cəhətdən məhduddur və əsasən Azərbaycanın müəyyən bölgələrində, xüsusilə kənd ərazilərində işlədilir. Bu sözü ədəbi əsərlərdə rast gəlmək nadirdir. Cümlədə necə işləndiyinə dair nümunələr: "Bu il məkəbuğdası bol oldu", "Babam həmişə məkəbuğdasından çörək bişirərdi", "Məkəbuğdasının tanrının bəxşişi olduğunu deyərlərdi". Bu nümunələrdə sözün həm məhsulun adını, həm də onun müqəddəsliyə aid edilən mənasını ifadə etməsi görünür.
Yekun olaraq, "məkəbuğdası" sözü sadəcə "qarğıdalı" kimi tərcümə edilməməlidir. Onun mənası daha genişdir və qarğıdalının dini, mədəni və coğrafi kontekstinə bağlıdır. Bu sözün daha dəqiq və geniş izahı onun etimologiyasını, istifadə sahəsini və mədəni kontekstini nəzərə almalıdır.