Mollaxana (ər. molla + fars. xanə) – İslam dininin əsaslarını öyrətmək üçün nəzərdə tutulmuş, molla tərəfindən idarə olunan dini təhsil müəssisəsi. Tarixən Azərbaycanda geniş yayılmış bu tip məktəblər, əsasən, məscidlərə bitişik və ya kənd mərkəzlərində yerləşirdi. Mollaxanaların tədris proqramı əsasən Quran təfsiri, İslam əqidəsi, namaz qılma qaydaları, ədəbiyyat və ədəbiyyatın əsasları ətrafında qurulmuşdu. Tədris üsulu əzbərçiliyə və şifahi təlimə əsaslanırdı. Tədris dili, əsasən, ərəb və fars dilləri ilə yanaşı, yerli dialektlər də istifadə olunurdu.
Mollaxanalar, sadə memarlıq üslubuna malik binalarda, hətta evlərin bir otağında da fəaliyyət göstərə bilərdi. Təhsil haqqı adətən olaraq az olurdu və ya ümumiyyətlə ödənilmirdi. Mollaxanaların tədris proqramı və tədris metodları dövrün sosial-iqtisadi və mədəni şəraitindən asılı olaraq dəyişirdi. Köhnə əlifba ilə dərs vermək ənənəsi, ərəb əlifbasının köhnə variantının tədrisini ifadə edir ki, bu da əsasən, dini mətnlərin oxunması və yazılmasının öyrədilməsi məqsədi daşıyırdı.
Misal üçün, "Növrəstə Mollaxanada köhnə qayda ilə, köhnə əlifba ilə dərs verirlər" cümləsində Mollaxana, köhnə ənənələrə sadiq qalan, müasir təhsil sistemindən fərqli bir dini təhsil müəssisəsi kimi təsvir olunur. Burada "köhnə qayda" ifadəsi ənənəvi tədris metodlarını, "köhnə əlifba" isə ərəb əlifbasının köhnə variantını bildirir. Bu cümlə, Mollaxananın tədris sisteminin zamanın tələblərinə uyğunlaşmadığını, ənənəvi üsullara bağlı qaldığını göstərir.
Qısaca, "Mollaxana" termini sadəcə olaraq "mollanın dərs dediyi dini məktəb" mənasından daha geniş bir konteksti əhatə edir. Bu, müəyyən bir tarixi və sosial kontekstdə formalaşmış, xüsusi tədris üsulları və proqramına malik bir təhsil müəssisəsinin adıdır.