Azərbaycan dilinin izahlı lüğətlərində "möcüz" sözü ümumiyyətlə "möcüzə" sözünün sinonimi kimi qeyd olunur. Lakin bu, sözün zəngin məna çalarlarını tam əks etdirmir. "Möcüzə" daha çox qeyri-adi, izah olunmaz bir hadisəni, ilahi bir müdaxiləni ifadə edərkən, "möcüz" sözü daha çox bu hadisənin xüsusiyyətini, təsirini və ya özünü göstərmə formasını vurğulayır. Bu fərq incə olsa da, kontekstə görə əhəmiyyətlidir.
Etimalogiyasına nəzər salsaq, "möcüz" sözü ərəb mənşəlidir və "möcüzə" sözündən törəmədir. "Möcüzə" sözü isə ərəbcə "عجيبة" (əcība) sözündən götürülmüşdür ki, bu da "heyranedici", "qeyri-adi", "təəccüblü" mənalarını verir. Beləliklə, "möcüz" sözü də eyni kökdən gəlir və əsasən "möcüzəli", "möcüzəvi" mənalarını daşıyır.
Q.Zakir şeirindən götürülmüş misal ("Möcüzi-ləli-ləbin həzrəti İsa nə bilir; Nazi-əndamını Şirinü Züleyxa nə bilir. Möcüzlər yaradır alnımdakı qan-tərim; Dünyanın hər...") "möcüz" sözünün təsirli və emosional yükünü əks etdirir. Burada "möcüz" sözü, İsa peyğəmbərin və ya Şirin-Züleyxa əfsanəsindəki hadisələrin əhatə etdiyi möcüzələrlə müqayisədə, şairin özünün yaşadığı qeyri-adi hadisəni - alnındakı qan damlasının yaratdığı təsiri ifadə edir. Bu kontekstdə "möcüz" sözü daha çox "qeyri-adi təsir yaradan hadisənin öz mahiyyəti" anlamını verir.
Müxtəlif cümlələrdə "möcüz" sözünün işlənməsinə baxa bilərik:
- Onun həyatı bir möcüz idi.
- Bu rəsm əsəri öz möcüzlərini saxlayıb.
- Təbiətin möcüzləri hər kəsi heyran edir.
- Bu möcüz insanın qəlbindəki ümidi dirçəldir.
Göründüyü kimi, "möcüz" sözü həm bir hadisəni, həm də o hadisənin yaradıcılığı, təsiri və ya gözəlliyini ifadə edə bilər. Lüğətlərdəki sadə tərifin əhatə etmədiyi bu incə məna çalarlarını anlamaq üçün kontekstin dəyərləndirilməsi vacibdir.