Mövcudiyyət sözü Azərbaycan dilində geniş məna daşıyan bir termindir və “varlıq” sözü ilə sinonim kimi işlənə bilər, lakin bir sıra nüanslarda onlardan fərqlənir. Əsasən fəlsəfi və metafiziki kontekstlərə daha uyğun gəlir.
Lüğətlərdə sadəcə "varlıq"la əlaqələndirilməsi, sözün zəngin məna potensialını tam əks etdirmir. Mövcudiyyət, bir şeyin, hadisənin və ya varlığın sadəcə olmasını deyil, həm də onun zaman və məkan daxilində mövcudluğunun xüsusiyyətlərini, əlaqələrini, mahiyyətini və davamelliyini ifadə edir. Bu, varlığın statik bir vəziyyəti deyil, dinamik bir prosesdir.
Məsələn, “insan mövcudluğu” deyəndə sadəcə insanın var olduğunu deyil, onun dünyaya gəlməsindən, həyat təcrübələrindən, sosial əlaqələrindən, düşüncə və əməllərindən və ölümünə qədər olan bütün prosesi nəzərdə tuturuq. Bu mənada mövcudluq, varlıqdan daha çox fəlsəfi bir anlayışdır.
Mövcudiyyət sözü müxtəlif kontekstlərə uyğun olaraq fərqli mənalarda işlənə bilər:
- Ontoloji mənada: Gerçəkliyin, varlığın özü; varlığın mahiyyəti və təbiəti.
- Ekzistensial mənada: İnsanın özünü və dünyanı dərk etməsi, həyatının mənasını axtarması, azadlığı və məsuliyyəti.
- Fəlsəfi mənada: Varlığın, gerçəkliyin təsviri və təhlili üçün istifadə olunan bir termin.
- Gündəlik həyatda: Bir şeyin, hadisənin və ya şəxsin varlığı və davamelliyi ("Bu ev uzun illər mövcuddur", "Onun mövcudluğu şübhə altındadır").
Sözün etimologiyasına gəldikdə, "mövcudiyyət" "mövcud" sözünün məsdər şəklidir. "Mövcud" isə ərəb mənşəli "وجود" (vücud) sözündən götürülmüşdür və "olmaq", "var olmaq" mənalarını verir.
Beləliklə, "mövcudluq" sadəcə "varlıq" sinonimi kimi deyil, daha geniş, daha dərin və daha çoxsəviyyəli bir məna daşıyır və müxtəlif kontekstlərdə fərqli çalarlar əldə edə bilir.