Müxəmməs (ər. خمسة - xamsa - beş deməkdir) klassik ədəbiyyatımızda hər beyti beş misradan ibarət olan şeir formasıdır. Bu forma, adından da göründüyü kimi, "beş" sözündən törəmişdir və əsas xüsusiyyəti hər şeirin beş misradan ibarət olmasıdır. Qəzəl, rədif və qəfiyə kimi şeir elementləri müxəmməsdə də öz əksini tapır. Müxəmməsinin beytləri arasında məzmun və forma baxımından qarşılıqlı əlaqə mövcuddur; beytlər bir-birini tamamlayaraq vahid bədii tamlıq yaradır.
Müxəmməsinin əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
- Beş misra: Hər beyt beş misradan ibarətdir.
- Qəfiyə: Müxəmməsinin son misralarında qəfiyə təkrar olunur (məs., -a, -a, -a, -a, -a).
- Rədif: Bəzən müxəmməslərdə son misralardan əvvəl gələn və təkrar olunan söz və ya söz birləşməsi (rədif) işlədilir.
- Bədii tamlıq: Beytlər bir-biri ilə məzmun və forma baxımından bağlıdır və vahid bir bədii tamlıq yaradırlar.
- Məzmun müxtəlifliyi: Müxəmməslər müxtəlif mövzularda yazıla bilər: məhəbbət, təbiət, vətən, fəlsəfə və s.
Misal olaraq, Vaqifin "Görmədim" rədifli müxəmməsi göstərilə bilər. Bu misalda "Görmədim" sözü rədif kimi işlənir və şeirin bütün beytlərində təkrar olunur, beytlər arasında mövzuda və forma baxımından bağlılıq hiss olunur. Müxəmməs, qəzəl kimi digər şeir formalarından fərqli olaraq, daha az yayılmış, lakin bədii ifadə gücünə malik bir formadır. Onun quruluşdakı qətiyyəti və müəyyən sayda misradan ibarət olması onu digər şeir formalarından fərqləndirir.
Qeyd edək ki, müxəmməs sözü bəzən beşlik mənasında da işlənə bilər, lakin bu daha çox ümumi bir ifadədir. Ədəbiyyatşünaslıqda isə müxəmməs konkret olaraq hər beyti beş misradan ibarət olan şeir forması kimi qəbul edilir.