Müxtəsərləşdirmə: Azərbaycan dilində "müxtəsərləşdirmə" sözü, "müxtəsər" sözünün məsdər forması olub, bir şeyin həcmini, uzunluğunu, məzmununu qısaltmaq, xülasə etmək, əsas məqamları qoruyaraq kifayət qədər qısa formada ifadə etmək əməliyyatını bildirir. Bu proses həm yazılı, həm də şifahi nitqdə tətbiq oluna bilər. Müxtəsərləşdirmə, əsasən, informasiyanın daha effektiv və sürətli çatdırılması, uzun və ətraflı mətnlərin daha yığcam halda təqdim edilməsi məqsədi ilə həyata keçirilir.
Mənşəyi: Söz farsca "müxtəsər" (مختصر) sözündən götürülmüşdür. "Müxtəsər" özü isə ərəb mənşəlidir və "qısa", "xülasə", "qısalmış" mənalarını verir. Azərbaycan dilinə fars vasitəsilə daxil olmuşdur və dilin tərkib hissəsi kimi özünəməxsus morfoloji və sintaksis xüsusiyyətlər qazanmışdır.
İşlənmə nümunələri: Müxtəsərləşdirmənin işlənmə üsulları müxtəlifdir. Mətni müxtəsərləşdirmək üçün əsas fikirlərin seçilməsi, əlavə məlumatların çıxarılması, cümlələrin sadələşdirilməsi, sinonimlərin və qısa ifadələrin istifadəsi kimi üsullardan istifadə olunur.
Misallar:
- Müəllif əsərini oxucunun daha rahat başa düşməsi üçün müxtəsərləşdirmişdir.
- Konfransın məruzəsini müxtəsərləşdirmək üçün xüsusi bir qrup yaradıldı.
- Bu uzun mətnin müxtəsərləşdirilmiş versiyası daha aydın və anlaşıqlıdır.
- Məktubun müxtəsərləşdirilmiş variantı yalnız əsas məlumatları əhatə edirdi.
Fərqləndirmə: Müxtəsərləşdirmə, "xülasə" və "qısaltma" kimi sözlərlə sinonim kimi istifadə oluna bilsə də, onlardan nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir. "Xülasə" daha çox məlumatın əsas fikirlərinin qısaca və sistemli şəkildə təqdim olunmasını ifadə edir, "qısaltma" isə sözlərin, cümlələrin fiziki olaraq qısalmasını, həmçinin qısaltmaların yaradılmasını ifadə edir. Müxtəsərləşdirmə isə bu iki anlayışı birləşdirərək, həm məzmunun, həm də formalın qısaldılmasını əhatə edir.