Müstəmləkə (ər. مستعمرة - musta'mara) sözü ərəb dilindən keçmişdir və əslində "məskunlaşdırılmış yer", "koloniya" mənasını verir. Lüğətlərdə sadəcə "imperialist dövləti tərəfindən zorla tutulub istismar edilmiş, siyasi və iqtisadi istiqlaliyyətini itirmiş ölkə" kimi izahı qısadır və tarixi konteksti tam əks etdirmir.
Daha dəqiq və geniş izah belə olardı: Müstəmləkə, bir imperiya və ya güclü dövlət tərəfindən hərbi güc və ya digər vasitələrlə işğal edilərək, siyasi müstəqilliyini itirən və iqtisadi cəhətdən istismar edilən ərazi və ya ölkədir. Bu istismar müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər: xammala sahib olmaq, ucuz əmək qüvvəsindən istifadə etmək, yerli əhalinin mədəniyyətinə təzyiq göstərmək, yerli iqtisadiyyatı məhv etmək və öz iqtisadi maraqlarını qorumaq üçün siyasi hakimiyyəti ələ keçirmək kimi. Müstəmləkəçilik prosesi, əsasən, Avropa dövlətləri tərəfindən 15-20-ci əsrlərdə geniş miqyasda həyata keçirilmiş və dünya tarixinin gedişatında dərin izlər qoymuşdur. Müstəmləkə, sadəcə ərazi deyil, eyni zamanda, müstəmləkəçi dövlətin siyasi, iqtisadi və ideoloji nüfuzunun tətbiq olunduğu bir məkandır.
Müstəmləkə sözünün işlənməsinə dair nümunələr:
- "Avropa ölkələrinin Afrikada qurduğu müstəmləkələr xalqlara böyük əzablar gətirib."
- "Hindistan uzun müddət Britaniya müstəmləkəsi olmuşdur."
- "Müstəmləkəçiliyin dağıdıcı təsirləri hələ də bir çox ölkələrdə hiss olunur."
- "Onun tədqiqat mövzusu 19-cu əsrdə Amerika müstəmləkələrində qul əməyinin istifadəsi idi."
Göründüyü kimi, "müstəmləkə" sözü sadə bir coğrafi məfhumu deyil, tarixi, siyasi və iqtisadi proseslərlə sıx bağlı mürəkkəb bir anlayışı ifadə edir.