Müstəntiqlik sözü Azərbaycan dilində "müstəntiq" sözünün mənsubiyyət şəkilçisi ilə əmələ gəlmiş bir isimdir. Əsas mənası müstəntiqin vəzifəsi, işi, fəaliyyət sahəsidir. Lüğətlərdə sadəcə "müstəntiqin vəzifəsi, işi; silistçilik" kimi qısa bir izah verilsə də, mənanı daha geniş və dəqiq şəkildə izah etmək mümkündür.
Müstəntiqlik, cinayətin araşdırılması və açıqlanması prosesinin hüquqi çərçivədə həyata keçirilməsi ilə bağlı bir sıra fəaliyyətləri əhatə edir. Bu fəaliyyətlərə aşağıdakılar daxildir: hadisə yerinə baxış; şahidlərin, şübhəlilərin dindirilməsi; dəlillərin toplanması və təhlili; ekspertizanın təyin edilməsi və nəticələrinin təhlili; cinayət materiallarının toplanması və sistemləşdirilməsi; məhkəməyə təqdim edilmək üçün ittiham aktının hazırlanması. Yəni, müstəntiqlik sadəcə bir iş deyil, mürəkkəb bir prosesdir ki, hüquqi biliklər, analitik düşüncə, müşahidə qabiliyyəti və təşkilatçılıq bacarığı tələb edir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "müstəntiq" sözü ərəb mənşəlidir. "Müstəntiq" (مُسْتَنْتِق) fəilin məsdəri olan "istəntiq" (اِسْتِنْتَاق) felindən törəmişdir. "İstəntiq" isə "soruşmaq, araşdırmaq, təhqiq etmək" mənalarını verir. Beləliklə, "müstəntiqlik" sözü də bu əsas mənadan irəli gələrək "soruşma, araşdırma, təhqiqat işi" kimi də izah edilə bilər. "Silistçilik" isə köhnə bir termin olaraq müstəntiqliklə sinonim kimi işlənirdi, lakin indi daha az istifadə olunur.
Müxtəlif cümlələrdə "müstəntiqlik" sözünün işlənməsinə nümunələr:
- Müstəntiqlik prosesi uzun və mürəkkəb ola bilər.
- O, illərdir müstəntiqliklə məşğul olur.
- Müstəntiqlikdə təcrübə çox vacibdir.
- Cinayətin açılması müstəntiqin bacarığından və müstəntiqlik işinin peşəkarlığından asılıdır.
Qeyd edək ki, "müstəntiqlik" sözü hüquq elmində xüsusi bir termin kimi işlənir və onun mənası həmin sahədəki qanunvericilik və praktikadan irəli gəlir.