Nadəl sözü rus dilindən (надель) gəlmişdir və 1917-ci il Oktyabr İnqilabından əvvəlki Rusiya imperiyasının kənd təsərrüfatında istifadə olunan bir termindir. Əslində, "nadəl" sözü "paydə" (доля) və ya "pay" anlayışından törəmişdir. Hər bir kəndli ailəsinə kənd icmasının ümumi torpaqlarının bölüşdürülməsi nəticəsində ayrılan kiçik torpaq sahəsini ifadə edir. Bu sahənin ölçüsü regiondan regiona, hətta kənddən kəndə fərqlənə bilirdi, çünki torpaqların bölüşdürülməsi prosesi bərabərsiz ola bilərdi.
Nadəlin ölçüsü kənd icmasının ümumi torpaq ehtiyatından, ailə üzvlərinin sayından, ailənin əmək qabiliyyətindən və torpağın məhsuldarlığından asılı idi. Beləliklə, hər bir nadəlin məhsuldarlığı və ölçüsü fərqlənə bilirdi. Bu termin, çar Rusiyasının kənd təsərrüfat sisteminin və torpaq mülkiyyəti formasının xarakterik bir əlaməti idi. Nadəl sistemi, torpaqların kollektiv şəkildə idarə olunmasına və istifadəsinə əsaslanırdı.
Nadəl anlayışı, Rusiya imperiyasında kəndlilərin torpağa münasibətinin, onların sosial-iqtisadi vəziyyətinin öyrənilməsində mühüm rol oynayır. Tarixi mənbələr, nadəllərin ölçülərinin, məhsuldarlığının, vergi yükünün və kəndlilərin bu torpaqlarla bağlı hüquqlarının təfərrüatını əks etdirir. Bu məlumatlar, çar Rusiyasının aqrar quruluşunu və kənd əhalisinin həyat tərzini daha dəqiq başa düşməyə imkan verir. Müasir Azərbaycan dilində istifadə olunmasa da, tarixi kontekstdə, xüsusilə Rusiya tarixi və aqrar tarixi ilə bağlı araşdırmalarda "nadəl" termini vacib bir anlayışdır.
Cümlədə nümunələr:
- Kənd icması payızda hər ailəyə öz nadəlini təyin etdi.
- Onun atası bir nadəl torpaqda çovdar əkib becərirdi.
- Tarixçilər çar Rusiyasında nadəllərin ölçüsünü və məhsuldarlığını araşdırırlar.