Namussuz sifəti, əsas etibarilə, namus sözündən törəmiş olub, "namusdan məhrum", "namusi olmayan", "əxlaqsız", "ədəbsiz", "şərəfsiz" və "qeyrətsiz" mənalarını ifadə edir. Bu söz, şəxsin özünün və yaxınlarının şərəfini, ləyaqətini, əxlaq qaydalarını və mənəvi dəyərlərini qorumaması, onlara hörmətsizlik göstərməsi və ya bu dəyərlərə zidd hərəkətlər etməsi nəticəsində istifadə olunur.
Lüğətlərdəki qısa izahlar bəzən sözün bütün çalarlarını əhatə edə bilmədiyi üçün, daha geniş açıqlama vermək vacibdir. "Namussuz" sözü yalnız kişilərə deyil, həm də qadınlara aid edilə bilər. Ancaq tarixən və sosial kontekstə görə qadınlara tətbiq edildikdə bu söz daha sərt və ağır ittihamlar daşıyır. Bu isə cəmiyyətdə qadınlara qarşı mövcud olan qərəzli yanaşmaların bir nəticəsidir.
Sözün işlənməsinə bir neçə nümunə:
- "Namussuz hərəkətləri cəmiyyətdə böyük qınağa səbəb oldu."
- "O, namussuz fikirlərə sahib bir insandı."
- "Namussuz insanlara etibar etmək olmaz."
- "[Sara:] Siz məni namussuz qızlaramı bənzədirsiniz!" - bu misalda Sara özünün namusunun təhqir olunduğunu ifadə edir. Sözün bu kontekstdə istifadəsi, həm də tənqid olunan davranışa qarşı etirazı göstərir.
Ədəbiyyatda "namussuz" sözünün işlənməsi müəyyən bir kontekstdə daha incə mənaları da əhatə edə bilər. Məsələn, əsərin süjet xəttinin qurulması üçün personajın namussuz hərəkətləri və onun nəticələri əsas götürülə bilər. Yəni sözün işlənməsində məqsəd yalnız tənqid olmaq deyil, həm də bədii obrazın yaradılması və əsərin ideya məzmununun aşkar olması ola bilər.
Qeyd etmək lazımdır ki, "namussuz" sözü çox güclü bir söz olduğundan, istifadəsində diqqətli olmaq lazımdır. Əgər məqsəd tənqid etməkdirsə, daha yumşaq ifadələr istifadə etmək daha məqsədəuyğundur.