Nəfəs (ər. نَفَس - nəfəs) sözü Azərbaycan dilində bir neçə məna çalarında işlənir. Əsas mənası, fiziki proses kimi, ciyərlərin havanı daxilə çəkib xaricə buraxmasıdır. Bu proses insan və heyvanlarda oksigenin qəbul edilməsi və karbon qazının atılması ilə müşayiət olunur. Nəfəs alma və nəfəs vermə bu prosesin iki əsas mərhələsini təşkil edir. Bu mənada “nəfəs” sözü, bioloji bir funksiyanı, həyat üçün zəruri olan bir fizioloji hadisəni ifadə edir. Məsələn: "Dərin nəfəs aldı, sakitləşməyə çalışdı." və ya "Xəstənin nəfəsi çətin idi."
Lakin "nəfəs" sözü yalnız bioloji mənada deyil, məcazi mənalarda da işlənir. Məsələn, bir şeyin, bir hadisənin davamlılığı, müəyyən bir vəziyyətin sürəti və ya şiddəti ilə əlaqədar olaraq "nəfəs" işlənə bilər. "İşlərin nəfəsi getdi" deyəndə işlərin sürətinin azalmasından, enerjinin tükənməsindən söhbət gedir. "Ona ikinci nəfəs verdi" deyimi isə yenidən canlanma, qüvvət tapma mənasını ifadə edir. Bu isə sözün məcazi, metaforik istifadəsinə nümunədir.
Bundan əlavə, "nəfəs" sözü əsərin, musiqinin ritmi, tərzini ifadə etmək üçün də istifadə oluna bilər. Məsələn: "Şeirin nəfəsi olduqca yüngül və ahəngdardır." burada "nəfəs" əsərin ümumi stilini, tonunu, əhvalını ifadə edir.
Qısacası, "nəfəs" sözü çoxmənalı bir sözdür və kontekstdən asılı olaraq fiziki, bioloji, və məcazi mənalarda işlədilir. Onun mənası cümlənin ümumi məzmunundan asılı olaraq dəyişir.