Niyə: "Nə üçün?", "nə səbəbə?", "nəyə görə?" mənalarında işlənən sual əvəzliyi olub, səbəb və ya əsasın soruşulmasında istifadə olunur. Sözün əsas mənası bir hərəkətin, hadisənin və ya vəziyyətin arxasında yatan səbəbi, əsasını araşdırmağı nəzərdə tutur. "Niyə" sözü yalnız sual cümlələrində işlənir və cavabını tələb edən bir sual ifadə edir.
Mənşəyi: "Niyə" sözünün etimologiyası türk dillərindəki köklərə dayanır. "Ni" ön şəkilçisi sual əlaməti ifadə edir və “-yə” isə ismi halların birini göstərir, "Niyə" bir bütöv sual əvəzliyi olaraq formalaşmışdır. Bu mürəkkəb struktur, həm sual xarakterini, həm də səbəbi soruşmaq məqsədini əks etdirir.
İşlənmə nümunələri: "Niyə bu qədər gecikdin?" cümləsində "niyə" sözü gecikmənin səbəbini soruşur. Başqa bir nümunə olaraq, "Niyə bu filmi sevmirsən?" cümləsini göstərə bilərik. Burada filmin bəyənilməməsinin səbəbi soruşulur. "Niyə görə" ifadəsi isə daha ədəbi və ya vurğulu bir üslubda, məsələn, "Niyə görə belə bir qərar qəbul etdin?" kimi işlənə bilər. "Niyə"nin işlənməsində tonlama və kontekst mühüm rol oynayır. Sualın həcmi, formalılığı və səmimiyyəti tonlama vasitəsilə dəyişə bilər.
Fərqləndirmə: "Niyə" sözü, "necə", "nə zaman", "harada" kimi digər sual əvəzliklərindən fərqli olaraq, yalnız səbəb və əsasla bağlı suallar üçün işlənir. Bu, onu digər sual əvəzliklərindən ayırır və mənasını dəqiqləşdirir.
Qısa yekun: "Niyə" sözü, səbəb və ya əsas soruşmaq üçün istifadə olunan, türk dillərindən mənşəli sual əvəzliyidir. "Nə üçün?", "nə səbəbə?" və "nəyə görə?" mənalarında işlənərək, suala cavab verilməsini tələb edir və cümlənin tonlaması və konteksti ilə mənasını daha da dəqiqləşdirir.