Azərbaycan dilində “ox-yay” söz birləşməsi, əslində, “ox” və “yay” sözlərinin birgə işlənməsi ilə əmələ gəlmiş, bütöv bir məna ifadə edən frazeoloji birləşmədir. Sadəcə “ox” və “kaman” sözlərinin sadə bir yanaşması deyil. Lüğətlərdə “ox-kaman” kimi qısa bir ifadə olaraq qeyd edilməsinə baxmayaraq, “ox-yay” daha dəqiq və geniş bir məna daşıyır.
“Ox-yay” söz birləşməsi əsasən ovçuluqla, atıcılıqla bağlı alətləri bildirir. Yəni bu söz birləşməsi sadəcə ox və yay adlı iki ayrı aləti deyil, həm də bu alətlərlə birlikdə həyata keçirilən hərəkəti – atıcılığı, ovçuluğu əhatə edir. Mənəvi mənada isə “ox-yay” güc, sürət, dəqiqlik kimi keyfiyyətləri, həmçinin təhlükə, hücum kimi mənaları da ifadə edə bilər.
Etimoloji baxımdan, “ox” sözü türk dillərinə monqol dillərindən keçmiş, “yay” sözü isə qədim türk mənşəlidir. Hər iki sözün də kökü qədim dillərdə tapıla bilər. "Ox"un atılması, atəş açılmasına bənzədilməsi, "yay"ın bükülməsi və enerjinin buraxılması kimi prosesləri metaforik təsvir etməkdə istifadə olunması da mümkündür.
Cümlə içində istifadəsi nümunələri:
- Qədim zamanlarda ovçular ox-yayla heyvan ovlayardılar.
- Rəqibinin ona doğru yönəltdiyi ox-yay təhlükəsini hiss etdi.
- Sənin qəzəbin ox-yay kimi təsirli və təhlükəlidir.
- O, ox-yay ustalığı ilə məşhur idi.
Göründüyü kimi, “ox-yay” söz birləşməsi yalnız fiziki alətləri deyil, həm də onlarla bağlı hərəkətləri, bacarıqları, hətta mənəvi keyfiyyətləri də ifadə etmək qabiliyyətinə malikdir. Ona görə də bu söz birləşməsinin lüğətlərdə daha geniş və dəqiq izah edilməsi vacibdir.