Olmazın (sif.) – Bu söz köhnə Azərbaycan dilində geniş işlənən bir sifətdir və müasir dilin "həddindən artıq", "son dərəcə", "ölçüyəgəlməz", "görünməmiş" kimi sözlərinin daha güclü, ifadəli sinonimidir. Mənşəcə "olmaz" felinin məsdər formasından törəmişdir. "Olmaz" isə "olmaq" felinin in¬kardır. Bu halda, "olmazın" sözü əslində bir şeyin nə qədər böyük, çox və ya ağır olduğunu vurğulamaq üçün həmin şeyin "olmaması"nın mümkünlüyünü in¬kar etməklə ifadə edir. Yəni, o qədər böyük, çox və ya ağırdır ki, "olmaz" (mümkün deyil) bir şeydir. Beləliklə, "olmazın" sadəcə miqdarı deyil, həm də həmin miqdarın həddini aşdığını, qeyri-adi olduğunu ifadə edir.
Sözün istifadə dairəsi genişdir. Həm maddi, həm də mənəvi anlayışları təsvir edərkən işlədilə bilər. Məsələn, "olmazın əziyyət" ifadəsi fiziki və ya əqli cəhətdən dözülməz, çox ağır bir əziyyəti ifadə edir. "Olmazın ziyan" ifadəsi də əhəmiyyətli dərəcədə, bəlkə də geri dönməz bir ziyanı bildirir. Ədəbiyyatda obrazlı ifadə vasitəsi kimi də tez-tez istifadə olunur, həddən artıq bir şeyi daha emosional və təsirli şəkildə ifadə etməyə imkan verir.
Misallar:
- Qazamat qulluqçuları Həcərə olmazın əziyyətlər verirlər. (Bu cümlədə "olmazın" sözü həddən artıq, dözülməz əziyyətin şiddətini vurğulayır.)
- O, olmazın bir sədaqətə sahib idi.
- Yağış olmazın bir şiddətlə yağmağa başladı.
- Səhər olmazın bir soyuq idi.
Qısaca olaraq, "olmazın" sözü müasir Azərbaycan dilində nadir hallarda işlənsə də, ədəbi dilin zənginliyini göstərən, ifadə qüvvəsi yüksək olan bir söz olaraq qalır və onun mənası yalnız "çox" və ya "həddən artıq"dan daha çox, "dözülməz dərəcədə", "əvəzolunmaz dərəcədə" və ya "qəbuledilməz dərəcədə" kimi daha ifadəli mənaları əhatə edir.