Ovxalamaq sözü Azərbaycan dilində geniş mənada "baxmaq üçün gözləri ovuşdurmaq, yüngülcə silmək" mənasını verir. Lüğətlərdə sadəcə "bax ovuşdurmaq" kimi təqdim olunsa da, bu, sözün tam mənasını əhatə etmir. Ovxalamaq hərəkəti, gözlərin yuxudan oyanmaq, yorğunluqdan və ya toz-torpaqdan təsirlənmədən qurtarmaq məqsədilə yüngülcə silinməsini, ovuşdurulmasını ifadə edir. Hərəkət, sürtünmənin şiddətinə görə "silmək" və ya "ovuşdurmaq" kimi fərqli sözlərlə də ifadə oluna bilər, lakin "ovxalamaq" sözü özündə daha spesifik bir məna daşıyır.
Sözün etimologiyası dəqiq bilinməsə də, türk dillərindəki "ovx-" morfeminin "ovmaq", "sürtünmək" mənasını ifadə etdiyi düşünülür. "-lamaq" isə məlum olduğu kimi, fəal məna bildirən bir əlavədir. Beləliklə, sözün ümumi mənası "gözləri ovuşdurmaq, silmək" kimi şərh oluna bilər.
Ovxalamaq sözü, müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Misal üçün:
- Yuxudan oyanmaq: "Yuxudan qalxıb, gözlərini ovxaladı və ətrafa baxdı."
- Yorğunluqdan qurtarmaq: "Uzun yol getdikdən sonra, özünü yorgun hiss edib, gözlərini ovxaladı."
- Toz-torpaqdan təmizləmək: "Tozlu yerdən qayıdıb, gözlərini ovxaladı ki, daha yaxşı görsün."
- Düşüncəli olmaq: (məcazi mənada) "O, uzun müddət düşüncəli oturdu və gözlərini ovxalayaraq dərin bir nəfəs aldı."
Verilən nümunə cümləsində ("O, gündən qamaşan gözlərini ovxalayıb ətrafına baxdı.") söz, günəşin təsirindən qıcıqlanmış gözlərin yüngülcə silinməsini və bundan sonra ətrafa baxılmasını ifadə edir. Digər nümunədə ("[Zəhra] bir qədər gözlərini ovxaladı və dərhal geyin...") isə ovxalamaq hərəkəti, yuxudan oyanma və ya gözlərin yüngülcə təmizlənməsi kimi başa düşülə bilər. Beləliklə, "ovxalamaq" sözü, həm konkret, həm də məcazi mənada işlənə bilən, anlaşıqlı və ifadəli bir sözdür.