Oyunbaz sözü Azərbaycan dilində geniş məna kəsb edən bir sözdür və yalnız “gülməli oyunlar çıxarıb başqalarını güldürən adam” kimi dar mənada izah edilməsi kifayət deyil. Lüğətlərdəki sadə tərifinə əlavə olaraq, bu sözün semantik spektrini daha geniş və dəqiq şəkildə təhlil etmək lazımdır.
Əvvəlcə, sözün etimologiyasına nəzər salaq. “Oyun” və “baz” morfemlərindən əmələ gəlmişdir. "Oyun" sözü öz mənasında dəyişikliklərə məruz qalmış, əyləncə, əhval-ruhiyyə qaldıran hərəkət, mərasimlər, fəaliyyətlər kimi geniş məna kəsb etmişdir. "Baz" isə "edən, vuran, işləyən" mənasında işlənərək fəallığı bildirir. Beləliklə, "oyunbaz" sözünün əsas mənası "oyun oynayan, oyunlarla məşğul olan" şəxs kimi anlaşılır.
Lakin bu tərif çox ümumiləşdirilmişdir. Oyunbaz sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli çalarlar əldə edir. Bir tərəfdən, sadəcə əyləncəli oyunlar oynayan, şən və canlı insanları ifadə edir. Digər tərəfdən isə, məkrli, hiyləgər, başqalarını aldatmaq üçün oyunlardan istifadə edən şəxsləri də ifadə edə bilər. Hətta, "oyunbaz tale" kimi ifadələrdə təsadüfilik, qeyri-müəyyənlik və gözlənilməzlik ifadə olunur.
Məsələn:
- "Uşaqlar həyətdə oyunbazlıq edirdilər." (Bu cümlədə oyunbazlıq sözü sadəcə şən və əyləncəli oyunları ifadə edir.)
- "O, oyunbaz bir adam idi, hər kəsi aldada bilirdi." (Bu cümlədə isə oyunbaz sözü məkrli, hiyləgər şəxsi təsvir edir.)
- "Həyatın oyunbaz təbiəti bizi həmişə təəccübləndirir." (Bu cümlədə isə oyunbaz sözü təsadüfi hadisələri, gözlənilməzliyi bildirir.)
Beləliklə, "oyunbaz" sözünün tam və dəqiq tərifi yalnız “gülməli oyunlar çıxarıb başqalarını güldürən adam” deyil, əksinə, oyunlarla məşğul olan, şən, canlı, amma bəzən də məkrli və hiyləgər ola bilən bir şəxsi ifadə edən çoxmənalı bir sözdür. Sözün tam mənası cümlənin kontekstindən asılı olaraq dəyişir.