Özbək sözü, əsasən Özbəkistan Respublikasının əsas əhalisini təşkil edən türkdilli xalqı və bu xalqa mənsub olan şəxsi ifadə edir. Lakin bu tərif, mürəkkəb tarixi və etnik quruluşu nəzərə alınmadan qeyri-dəqiqdir. "Özbək" etnonimi, orta əsrlərdə müxtəlif türki qruplarının birləşməsindən yaranmış mürəkkəb bir etnik birliyə aiddir. Bu birliyin tərkibinə qıpçaq, oğuz, qarluq və başqa türki tayfalar daxil idi.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "Özbək" termini "özü bəyk" və ya "özü hökmdar" mənasını verir. Bu, tarixi kontekstdə, müəyyən bir dövrə aid olan xüsusi bir siyasi və sosial strukturu əks etdirir. Yəni, "Özbək" adı ilə tanınan bu qruplar, özünüidarəetmə prinsipinə əsasən təşkil olunmuş, öz hökmdarlarını seçmiş və ya öz idarəçiliklərini qurmuş tayfa və qəbilələrin birliyini təmsil edirdi.
Müasir dövrdə "Özbək" termini, qeyd edildiyi kimi, əsasən Özbəkistan Respublikasının vətəndaşlarını ifadə etmək üçün istifadə olunur. Lakin, Özbək xalqının nümayəndələri Özbəkistandan kənarda, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan, Rusiya və digər ölkələrdə də yaşayırlar. Beləliklə, "Özbək" sözü həm bir etnik qrupun adını, həm də bu qrupa mənsub olan fərdləri ifadə edə bilir. Bu mənada, sözün istifadəsi kontekstdən asılı olaraq dəyişir.
Cümlədə necə işləndiyinə dair nümunələr:
- O, Özbək milli geyimində idi. (Etnik mənsubiyyətə işarə)
- Özbək xalqının zəngin mədəniyyəti var. (Xalq kimi işlənmə)
- Qonşumuz Özbəkdir. (Şəxs kimi işlənmə)
- Özbək dili türk dillərinə aiddir. (Dil kimi işlənmə)