Saçsız sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir sifətdir. Əsas mənası "başında saç, tük olmayan; tüksüz" olmaqdadır. Lüğətlərdəki qısa izah, sözün əhatə etdiyi mənaların tamlığını əks etdirmir. Daha dəqiq və geniş bir izah aşağıdakı kimi verilməlidir:
Etimologiya: "Saçsız" sözü "saç" və "sız" morfemlərindən təşkil olunmuşdur. "Saç" sözü məlumdur, "sız" isə mənfi əlavədir, yəni "olmama", "yoxluq" mənasını bildirir. Beləliklə, "saçsız" sözünün əsl mənası "saçı olmayan" deməkdir.
Semantik xüsusiyyətlər: "Saçsız" sözü əsasən insan başı üçün işlənsə də, məcazi mənada digər canlıların və ya cisimlərin saçsız, tükü olmayan halını da bildirə bilər. Məsələn, "saçsız pişik", "saçsız quş yuvası" ifadələrində "saçsız" sözü başındakı tüklərin olmamasını ifadə edir. Lakin, "saçsız yer" ifadəsi bu qaydada başa düşülməməlidir, belə bir ifadənin istifadəsi dil qanunlarına uyğun deyil.
Sinonimlər və Antonimlər: "Saçsız" sözünün sinonimləri arasında "tüksüz", "kəllə" (məcazi mənada), "cal" (məcazi və dialektal mənada) sözlərini göstərmək olar. Antonimi isə "saçlı", "tüklü" sözləridir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Körpənin başı tamamilə saçsız idi.
- Xəstəliyin nəticəsi olaraq, o, saçsız qaldı.
- Qoca kişinin başı ağarmış, lakin saçsız deyildi.
- Saçsız quş yuvası ətrafda gözlərə görünmürdü.
Qeyd: "Saçsız" sözü həm də "təmizlənmiş", "təmiz" mənasında da işlənə bilər, xüsusilə də dialektal danışıqlarda. Məsələn, "Saçsız taxta" ifadəsi "təmizlənmiş taxta" mənasını verir.