Sancılmaq (məch.) — Bu feilin mənası, sadəcə "batırılmaq" və ya "qaxılmaq"dan daha geniş və çoxşaxəlidir. Əsas mənası bir cismin digər bir cismin içinə, ya da bir yerə qüvvə ilə daxil edilməsi, bərkidilməsi, ilişdirilməsidir. Bu daxilolma prosesi müxtəlif üsullarla və müxtəlif məqsədlərlə həyata keçirilə bilər.
Birinci məna (batırılmaq, qaxılmaq) – Bu, sancılmağın ən ilkin və əsas mənasını əks etdirir. Bir alət, əşya və ya hər hansı bir obyekt, qüvvənin təsiri ilə digər bir bərk cismin içərisinə daxil olur. Misal üçün, verilən cümlədə ("Külünglər torpağa sancıldı. Ə.Vəliyev.") külünglər torpağın içinə qazılmaq, batırılmaq əməliyyatı ilə sancılır. Bu mənada, sancılmaq hərəkətin qüvvə və təzyiq ilə müşayiət olunduğunu vurğulayır.
İkinci məna (taxılmaq, asılmaq, bənd edilmək, keçirilmək) – Bu məna daha metaforik və genişdir. "Taxılmaq" – bir şeyin bir yerə bərk və möhkəm bərkidilməsini ifadə edir. "Asılmaq" – bir şeyin bir nöqtəyə bağlanması, asma vəziyyətinə gətirilməsi deməkdir. "Bənd edilmək" – bir şeyin hərəkətini məhdudlaşdırmaq, bağlamaq mənasını verir. "Keçirilmək" isə bir şeyin bir yerdən digər yerə yönəldilməsini, keçməsini ifadə edir. Burada sancılmaq hərəkətinin özü deyil, onun nəticəsi – möhkəm birləşmə, bağlanma, sabitlənma ön plana çıxır. Misal olaraq, "Qapı çərçivəyə möhkəm sancıldı" deyə bilərik ki, burada sancılmaq qapının bərkidilməsini, möhkəm yerləşdirilməsini bildirir.
Etimoloji baxımdan, "sancılmaq" feili "sancı" kökünə əsaslanır. "Sancı" sözü isə kəskin ağrı, sızlama, dərinə nüfuz edən bir təsiri ifadə edir. Bu da feilin mənasında olan qüvvə və təzyiq elementini göstərir. Sözün mənşəyi türkcədir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Mişar ağaca sancıldı.
- Dırnağı divara sancırdım.
- Qılınc düşmənin bədəninə sancıldı.
- Bayraq dirəyə sancıldı.
- Xəncər ürəyə sancıldı (metaforik mənada).