Saray sözü Azərbaycan dilində geniş məna kəsb edən bir termindir. Əsasən, yüksək vəzifəli şəxslərin, xüsusilə də padşahların, sultanların, şahların və ya digər dövlət başçılarının, eləcə də onların ailələrinin yaşayış yeri olan möhtəşəm, böyük və lüks binaları ifadə edir. Bu binalar həm yaşayış, həm də idarəetmə mərkəzi kimi fəaliyyət göstərir, dövlət işlərinin aparıldığı, qərarların qəbul olunduğu yerlərdir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "saray" sözünün farsca "sarāy" (سرای) sözündən götürülmüş olduğunu görərik. "Sarāy" sözü isə "ev", "bina", "saray" mənalarını verir. Bu, sözün mənasının tarixi köklərinə işarə edir və sarayların həmişə sadəcə yaşayış yeri deyil, həm də ictimai-siyasi mərkəz kimi rol oynadığını göstərir.
Saray termini, memarlıq üslubuna, ölçüsünə və funksiyasına görə də fərqlənə bilər. Məsələn, sadə bir saray daha çox yaşayış məkanı kimi fəaliyyət göstərərsə, böyük və mürəkkəb saray kompleksləri bir çox əlavə binalar, bağlar, həyətlər və müdafiə qurğuları ilə əhatə olunur. Bunlar dövlət qurumlarının yerləşdiyi, rəsmi qəbulların, mərasimlərin və digər ictimai tədbirlərin keçirildiyi yerlərdir. Şirvanşahlar sarayı, bu mənada, Azərbaycan memarlığının zənginliyini və mürəkkəbliyini əks etdirən gözəl bir nümunədir.
Müasir dövrdə "saray" termini həm tarixi abidələrə, həm də müasir dövlət qurumlarının və ya yüksək vəzifəli şəxslərin binalarına aid edilə bilər. Məsələn, "Prezident Sarayı" və ya "Mədəniyyət Sarayı" kimi ifadələr bu terminin müasir kontekstdə necə işlədildiyini göstərir. Lakin bu müasir istifadədə, tarixi məna ilə yanaşı, daha çox təntənəli, möhtəşəm bir xüsusiyyət ön plana çıxır.
Qısacası, "saray" sözü yalnız padşahların və dövlət başçılarının yaşayış yerini deyil, həm də gücün, nüfuzun və lüksün simvolunu təmsil edir. Bu sözün tarixi, memarlıq və sosial mədəniyyət kontekstindəki rolunu anlamaq, onun həqiqi mənasını dərk etməyə kömək edir.