Səpələnmə sözü "səpələnmək" fellərindən törəmiş bir isimdir. Lüğətlərdə əsasən "dağılma, səpələnərək hər tərəfə yayılma" mənasında izah olunsa da, bu izahı daha genişləndirmək mümkündür. Səpələnmə, sadəcə fiziki bir dağılma deyil, həm də məcazi mənalarda işlənə bilər.
Fiziki mənada səpələnmə əşyaların, insanların və ya digər varlıqların nizamlı bir vəziyyətdən çıxaraq, qarışıq və nizamsız bir şəkildə hər tərəfə yayılmasını ifadə edir. Məsələn, "küləyin təsiri ilə yarpaqların səpələnməsi", "qəzanın nəticəsində əşyaların səpələnməsi" və ya "qorxudan insanların səpələnməsi" kimi ifadələr bu mənaya misal ola bilər. Bu halda səpələnmə prosesinin sürəti və intensivliyi müxtəlif ola bilər: birdən-birə baş verə bilər, ya da yavaş-yavaş davam edə bilər.
Məcazi mənada isə səpələnmə, birliyin, birliyin, vahidliyin pozulmasını, fikirlərin, qüvvələrin, vəsaitlərin sərəncamının səmərəsizliyini və nizamsızlığını ifadə edə bilər. Məsələn, "diqqətinin səpələnməsi", "qüvvələrin səpələnməsi", "vəsaitlərin səpələnməsi" kimi ifadələrdə səpələnmə, effektivliyin azalmasını, məqsədə çatmaqda çətinlikləri göstərir. Bu mənada səpələnmə, nəticə etibarilə dağıntıya, itkiyə və uğursuzluğa gətirib çıxara bilər.
Etimalogiyasına gəldikdə, "səpələnmə" sözünün kökü "səpələmək" fellərinə gedib çıxır. "Səp-" kökü yayılma, dağılma, atılma kimi mənaları özündə ehtiva edir. "-ləmək" isə fellərin törəmə şəkilçisidir. Beləliklə, "səpələmək" "hər tərəfə yaymaq, dağıtmaq" mənasını verir, "səpələnmə" isə bu hərəkətin nəticəsini bildirir.
Cümlə içərisində işlənməsinə dair nümunələr:
- Güclü külək yarpaqları hər tərəfə səpələdi.
- Qəza nəticəsində avtomobilin ehtiyat hissələri səpələnmişdi.
- İnsanlar qəfil partlayış səsindən qorxaraq səpələnmişdilər.
- Layihənin uğursuz olmasının səbəbi qüvvələrin səpələnməsində idi.
- Diqqətinin səpələnməsi onu imtahanda uğursuz etdi.