Sosioloji sifəti latın dilindən mənşəli olub, "sosiologiya ilə əlaqədar", "sosiologiyaya aid olan" mənalarını ifadə edir. Termin, "sosiologiya" sözündən törəmə olaraq, bu elmin predmetinə, metodlarına və ya nəticələrinə aid olan hər şeyi təsvir etmək üçün istifadə olunur. Sosioloji anlayışlar, nəzəriyyələr və tədqiqatlar sosiologiya elminin təməlini təşkil edir.
Daha geniş mənada, "sosioloji" sözü sosial hadisələrin, proseslərin və qurumların sosioloji baxımdan təhlil edilməsini və izahını əks etdirir. Bu, sadəcə bir mövzunun sosiologiyaya aid olmasını deyil, həm də həmin mövzunun sosial kontekstinin, sosial qarşılıqlı əlaqələrin və sosial qüvvələrin təsiri altında necə formalaşdığını və inkişaf etdiyini araşdırmaq deməkdir. Məsələn, "sosioloji təhlil" deyərkən, sosial hadisənin yalnız səthi xüsusiyyətlərini deyil, onun sosial strukturlar, mədəniyyət, norma və dəyərlər, güc münasibətləri və digər sosial amillərlə qarşılıqlı əlaqələrini nəzərə alan dərin bir araşdırmadan söhbət gedir.
Misallar:
- Sosioloji qanun: Sosial həyatda müşahidə olunan müəyyən qanunauyğunluqları, sosial hadisələrin arasındakı sabit əlaqələri ifadə edən anlayış. Məsələn, Durkheimin sosial həyatın inteqrasiya səviyyəsi ilə intihar nisbəti arasındakı əlaqəni ifadə edən nəzəriyyəsini sosioloji qanun adlandırmaq olar.
- Sosioloji nəzəriyyə: Sosial hadisələri izah etmək və proqnozlaşdırmaq üçün istifadə olunan abstrakt konsepsiyalar və modellər sistemi. Məsələn, funksionalizm, konflikt nəzəriyyəsi, simvolik interaksionizm kimi sosioloji nəzəriyyələr sosial dünyanın müxtəlif cəhətlərini izah etməyə çalışırlar.
- Sosioloji tədqiqat: Sosial həyatı empirik metodlarla araşdırmaq üçün aparılan sistemli tədqiqatlar. Bu tədqiqatlar anketlər, müsahibələr, müşahidələr və s. kimi müxtəlif vasitələrdən istifadə edə bilər.
Beləliklə, "sosioloji" sözü sadəcə bir kateqoriya göstəricisi deyil, həm də elmi bir yanaşmanın, təhlil metodlarının və nəzəri çərçivənin ifadəsidir.