Sözəbaxan sifətinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "məsləhət qəbul edən, deyilənə əməl edən, razılaşan, söz eşidən, sözə qulaq asan" olaraq tərif edilməkdən daha geniş və dəqiq şəkildə izah edilə bilər. Lüğətlərdəki qısa ifadələr, sözün zəngin məna çalarlarını tam əks etdirmir.
Etimalogiyası: "Sözəbaxan" sözü iki hissədən ibarətdir: "söz" və "baxan". "Söz" burada məsləhət, tövsiyə, rəy, əmr, nəsihət kimi müxtəlif mənalarda işlənə bilər. "Baxan" isə bu sözlərə, yəni verilən məsləhət və rəylərə diqqət yetirən, onları nəzərə alan, onlara əməl edən mənasını ifadə edir. Beləliklə, "sözəbaxan" yalnız "qulaq asan" deyil, həm də bu sözləri dəyərləndirən, onlardan nəticə çıxaran, öz hərəkətlərini bu sözlər əsasında formalaşdıran şəxs deməkdir.
Məna çalarları: Sözün mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif çalarlar ala bilər. Məsələn:
- Hörmət və itaət: "Sözəbaxan oğlandır" ifadəsi valideynlərinə, müəllimlərinə, rəhbərlərinə hörmət edən, onların sözünə əməl edən bir gənci təsvir edir. Bu mənada sözəbaxan olmaq müsbət bir xüsusiyyətdir.
- Təklifləri qəbul etmə: "Layihənin uğurlu olması üçün sözəbaxan olmaq lazımdır." cümləsində sözəbaxan olmaq, layihənin həyata keçirilməsi prosesində verilən təklifləri qəbul etməyi və onlara uyğun hərəkət etməyi ifadə edir.
- Dəyişikliklərə uyğunlaşma: "Sözəbaxan bir insan yeni şəraitə daha asan uyğunlaşa bilər." ifadəsində isə sözəbaxanlıq, tənqidləri, rəyləri qəbul edib özünü yeniləmə qabiliyyəti kimi başa düşülür.
- Asılılıq: Bəzi hallarda isə "sözəbaxan" ifadəsi mənfi bir məna da daşıya bilər. Məsələn, öz müstəqil fikirlərini ifadə etməyən, başqalarının təsiri altında qalan bir insanı təsvir etmək üçün istifadə oluna bilər. Bu mənada özünə inamının azlığı, müstəqil düşünmə qabiliyyətinin olmaması kimi mənalar ifadə edilə bilər.
Nəticə: "Sözəbaxan" sözünün mənası sadə görünə bilər, lakin kontekstdən asılı olaraq fərqli məna çalarları əldə edir. Bu sözün tam mənasını anlamaq üçün cümlədəki istifadəsinə diqqət yetirmək vacibdir.