Şan-şövkət sözü Azərbaycan dilində geniş mənada şöhrət, nüfuz, hörmət, izzət, əzəmət və qüdrət kimi anlayışları ifadə edir. Lüğətlərdə sadəcə “şöhrət, həşəmət, şan, ad-san” kimi qısa bir izah olsa da, sözün semantik dairəsi daha genişdir. Şan-şövkət sadəcə tanınma və məşhurluqdan kənara çıxaraq, əldə edilmiş uğurların, qazanımların, ictimai mövqenin və bəlkə də əzəmətli bir tarixin ifadəsidir. Bu, bir şəxsin və ya qurumun qazandığı üstünlüklərə, gücünə, nüfuzuna və ictimai rəğbətinə işarə edir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, “şan” sözü farsca köklüdür və “şöhrət, ad, nüfuz” mənalarını verir. “Şövkət” isə ərəb mənşəli olub, “qüdrət, əzəmət, qüvvət, möhtəşəmlik” kimi mənaları ifadə edir. Beləliklə, “şan-şövkət” birləşməsi iki müxtəlif leksik vahidin birləşməsindən əmələ gələrək, mənanı daha da gücləndirir və genişləndirir. Bu birləşmədə “şan” daha çox ictimai tanınmanı, “şövkət” isə əzəmətli gücü və nüfuzunu ifadə edir.
Nümunə cümlələrində istifadəsinə baxaq:
- "Hanı nizəm, hanı atım? Kəsildi şanı-şövkətim…" (Koroğlu) – Bu misalda şan-şövkət, Koroğlunun itirilmiş gücü, nüfuzunu və ictimai mövqeyini göstərir. Şan-şövkətin itirilməsi onun həyatının əsasını təşkil edən qüdrətin, nüfuzun və hörmətin yox olmasını ifadə edir.
- "Tərk edərək bütün istirahəti; Qazanmışam mən bu şanü şövkət" – Bu cümlədə isə şan-şövkət çətinliklərə baxmayaraq əldə edilmiş böyük uğurların, qazanılmış nüfuz və mövqenin simvolu kimi təqdim olunur. Burada istirahətdən imtina ilə qazanılmış böyük bir qüdrətdən və şöhrətdən bəhs olunur.
Yekun olaraq, "şan-şövkət" sözü sadəcə şöhrət mənasından daha geniş bir məna kəsb edərək, bir şəxsin və ya qurumun qazandığı nüfuz, izzət, qüdrət və əzəmətli mövqeyini ifadə edir. Sözün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilsə də, ümumiyyətlə yüksək ictimai mövqe və gücü təsvir edir.