Şüurlu (sıfat): Bu söz, bir varlığın özünün və ətraf mühitinin fərqində olması, düşünmə, anlama və qərar vermə qabiliyyətinə malik olması mənasını verir. Latın mənşəli "conscius" sözündən törəmişdir. "Con-" ön əlavəsi "birlikdə" və ya "birləşmə" mənasını verir, "scire" isə "bilmək" mənasını daşıyır. Beləliklə, "şüurlu" əslində "birlikdə bilən", "özünü bilən" kimi tərcümə edilə bilər. Bu, yalnız insanlara deyil, müəyyən dərəcədə heyvanlara və hətta bəzi bitkilərə də aid edilə bilər, lakin insan şüurunun mürəkkəbliyi digərlərindən fərqlənir.
Şüurlu olmaq, sadəcə olaraq ətraf aləmi qavramaqdan daha çox şey deməkdir. Bu, öz hərəkətlərinin nəticələrini düşünmə, səbəb-nəticə əlaqələrini anlama, dəyərlər sistemi qurma və öz həyatını idarə etmə qabiliyyətidir. Məsələn, "şüurlu tələbə" deyərkən, yalnız dərslərini yaxşı oxuyan deyil, həm də təhsilinə məqsədli yanaşan, öz təhsil prosesini idarə edən, öyrənmənin əhəmiyyətini dərk edən bir tələbə nəzərdə tutulur.
Şüurlu sözü müxtəlif kontekstlərdə işlədilə bilər. Məsələn:
- Şüurlu vətəndaş: Öz vətəninə, qanunlarına və dəyərlərinə hörmət edən, vətənin inkişafı üçün fəal iştirak edən şəxs.
- Şüurlu seçim: Düşünülmüş, əsaslı səbəblərə əsaslanan və nəticələri nəzərə alınaraq edilən seçim.
- Şüurlu davranış: Məntiqə, dəyərlərə və əxlaqa əsaslanan davranış.
- Şüurlu hərəkət: Qəsdən, məqsədli olaraq edilən hərəkət.
Əvvəlki ifadədəki "Şüurlu tələbə. Şüurlu uşaq." nümunələri bu anlayışın gündəlik həyatda necə işləndiyini göstərir. "Şüurlu uşaq" ifadəsi uşağın yaşına uyğun olaraq davranışlarının, düşüncələrinin və qərarlarının müəyyən bir dərəcədə ağıllı və düşünülmüş olduğunu bildirir.
Qeyd etmək lazımdır ki, "şüurlu" sözü "ağıllı" və ya "zəkalı" sözləri ilə sinonim deyildir. Zəkalı bir insan şüursuz hərəkətlər edə bilər, halbuki şüurlu insan öz hərəkətlərinin məsuliyyətini daşıyır.