Taqqıltı sözü Azərbaycan dilində geniş yayılmış bir söz olub, əsasən səs təəssüratını ifadə edir. Lüğətlərdə verilən “bərk bir şeyin bərk bir cismə toxunmasından çıxan səs, taq-taq səsi” tərifi sözün əsas mənasını əhatə etsə də, daha geniş və dəqiq bir izah tələb edir.
Taqqıltı, iki və ya daha çox bərk cismin qəfil və güclü təması nəticəsində yaranan səs hadisəsidir. Bu səs, cisimlərin materialına, ölçülərinə, təmas sürətinə və digər amillərə bağlı olaraq müxtəlif xarakterdə ola bilər: kəskin, dərin, uzun, qısa, zəif və ya güclü. “Taq-taq” səsi taqqıltının bir növü olub, ritmik, təkrarlanan təmaslardan yaranan səsi ifadə edir. Lakin taqqıltı həmişə taq-taq səsi olmur; məsələn, ağır bir əşyanın yerə düşməsi, qapının güclü vurulması da taqqıltı yaradır.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "taq" morfeminin təkrarlanması ilə əmələ gəlmiş "taqqıltı" sözünün onomatopoetik (səs təqlidi) mənşəli olduğunu görürük. Yəni sözün özünün səsi ifadə etdiyi hadisənin səsinə bənzəyir.
Taqqıltı sözü müxtəlif kontekstlərdə işlənə bilər. Misal üçün:
- “Qapıda güclü bir taqqıltı eşidildi.” - Bu cümlədə taqqıltı qapının açılma cəhdi və ya kəskin vurulması ilə əlaqələndirilir.
- “Maşının təkərləri çuxura düşəndə güclü bir taqqıltı oldu.” - Bu cümlədə taqqıltı, maşının təkərlərinin sərt səthə təması nəticəsində yaranır.
- “Uşaqlar qutuları yerə atıb taqqıltı saldılar.” – Bu cümlədə taqqıltı uşaqların şən hərəkətləri ilə əlaqəli olaraq səs-küyün bir növü kimi ifadə olunur.
- Verilən misalda olduğu kimi, “[Əsgər bəy:] Taqqıltı gəlir, çıx gör nədir, deyəsən, qonaqlar gəlirlər” cümləsində taqqıltı qonaqların gəlişi ilə əlaqələndirilir. Bu halda taqqıltı qapı döyülməsi ilə əlaqələndirilir.
Beləliklə, taqqıltı sözünün mənası yalnız “bərk cisimlərin toqquşmasından yaranan səs” kimi deyil, həm də bu səsin kontekstə görə müxtəlif mənalar kəsb etməsi ilə səciyyələnən daha geniş bir anlayışdır.