Talesizlik sözü Azərbaycan dilində geniş işlənən bir sözdür və əsasən bədbəxtlik, uğursuzluq və bəxtsizliyi ifadə edir. Lüğətlərdəki qısa izah bu mənanın tam əhatəliliyini vermir. Talesizlik, sadəcə bir hadisəyə bağlı ani bir uğursuzluqdan daha çox, şəxsin həyatında davamlı, müəyyən bir dövrü və ya hətta həyatının bir hissəsini əhatə edən bədbəxtlik və uğursuzluq hissi ilə bağlıdır. Bu, həm maddi, həm də mənəvi tərəfləri əhatə edə bilər; işdə uğursuzluq, sevgi həyatındakı problemlər, sağlamlıqla bağlı çətinliklər və s. talesizliyin tərkib hissəsi ola bilər.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, “tale” kökündən törədiyini görərik. Tale, qədərin, taleyin, insan həyatına təsir edən görünməz qüvvələrin simvolu kimi başa düşülür. “Talesizlik” isə bu taleyin müsbət olmadığını, əksinə, mənfi nəticələr gətirdiyini ifadə edir. Beləliklə, talesizlik sadəcə uğursuzluq deyil, həm də bu uğursuzluğun qaçılmazlıq, əvvəlcədən müəyyən olunmuşluq kimi qəbul edilməsini əks etdirir.
Cəmil bəyin “Of! Bəxtiyarlıq içində talesizlik, nə böyük fəlakət!” ifadəsində talesizliyin nə dərəcədə mənfi bir hal olduğunu görürük. Burada bəxtiyarlıq fonunda baş verən talesizlik, paradoksal bir vəziyyət təşkil edərək, bədbəxtliyin daha da dərin hiss olunmasına səbəb olur. Bəxtiyarlıq varlığına baxmayaraq, talesizlik hissinin hakim olması, həyatın ədalətsizliyini, bəzi şeylərin insandan asılı olmadığını göstərir.
Talesizliyin sinonimləri arasında bədbəxtlik, uğursuzluq, bəxtsizlik, şümsüzlük, qara günlər kimi sözləri göstərmək olar. Lakin bu sözlərin hər biri talesizlikdən fərqli mənalar daşıyır və tam sinonim sayıla bilməzlər. Məsələn, uğursuzluq daha çox spesifik bir hadisə ilə bağlı ola bilərkən, talesizlik daha uzunmüddətli, davamlı bir vəziyyəti əks etdirir.
Cümlə içində istifadə nümunələri:
- Uzun illər davam edən talesizliyindən bezmişdi.
- Hər işində talesizliyin izini görürdü.
- Talesizliyi onu bütün ümidlərindən məhrum etmişdi.
- Bu talesizlik dövrünü necə keçəcəyini bilmirdi.