Təhqir sözü ərəb mənşəli olub (تَحْقِير - taḥqīr), "kiçiltmək", "alçaltmaq", "dəyərsizləşdirmək" mənalarını ifadə edir. Azərbaycan dilində istifadəsində isə əsasən bir şəxsin ləyaqətinə, şərəfinə, nüfuzuna qəsd edən söz və hərəkətləri bildirir. Bu, sadəcə sözlə ifadə oluna bilər (şifahi təhqir) və ya fiziki hərəkətlər vasitəsilə (fiziki təhqir) reallaşa bilər.
Lüğətlərdə verilən "heysiyyətini alçaltma, mənliyinə toxunma, şərəfsiz etmə; həqarət, alçalma, alçaltma" tərifləri təhqirin əsas məzmununu əhatə etsə də, tam mənzərəni verməyə kifayət etmir. Çünki təhqir, sadəcə bir insanın mənəvi və ya fiziki vəziyyətinin pislənməsi deyil, həm də onun ictimai mövqeyinin, nüfuzunun, hörmətinin azaldılması məqsədi daşıyır. Ona görə də təhqir, həqarətdən, alçaltmadan daha geniş bir məfhumdur. Həqarət və alçalma təhqirin tərkib hissələri sayıla bilər.
Təhqirin kontekstdən asılı olaraq müxtəlif dərəcələri mövcuddur. Bir sözün və ya hərəkətin təhqir olub-olmaması deyilən sözlərin məzmunundan, səsdən, intonasiyadan, hətta ifadə olunan zaman və məkandan asılı ola bilər. Məsələn, "axmaq" sözü əksər hallarda təhqir sayılsa da, məzəli bir şəkildə, dost arasında istifadə edildikdə təhqir kimi qəbul olunmaya bilər.
Nümunələr:
- Onun dediyi sözlər mənim üçün ağır bir təhqir idi. (şifahi təhqir)
- Rəqib komandanın oyunçuları ona qarşı kobudluq edərək, təhqir etdilər. (fiziki təhqir)
- Bu yazıda onun şərəfinə qarşı yönəlmiş açıq bir təhqir var idi. (yazılı təhqir)
- Sözlərinin təhqir olmasını heç düşünməmişdi. (bilmədən edilən təhqir)
Xəyyam misalında isə "kölə" sözü özündə təhqir mənası ehtiva edir, çünki köləlik insan ləyaqətinin əzilməsini, azadlığının məhdudlaşdırılmasını ifadə edir. "Onsuz da kölən" ifadəsi birbaşa təhqir olmasa da, kontekstdə insanın dəyərsizliyini, aşağılığını vurğulamaq üçün istifadə olunur və buna görə də təhqirə yaxın bir məna daşıyır.