Tələsmədən sözü Azərbaycan dilində zərf kimi işlənir və əsas mənası "tələsməyərək, aramla, sakitcə, yavaş-yavaş, ağır-ağır" şəklində ifadə olunur. Bu söz, hərəkətin sürətinin azlığını, diqqət və ehtiyatla yerinə yetirilməsini bildirir. Fərqli kontekstlərdə müxtəlif nüanslar əldə edə bilir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "tələsmə" felindən törəmiş mürəkkəb zərfdir. "Tələsmə" öz növbəsində "tələf" kökündən əmələ gəlmişdir. "Tələf" kökü sürətli hərəkət, tezlik, sürətlə getmək mənalarını ifadə edir. "Tələsmədən" isə bu mənanın inkarını, əksini ifadə edir, yəni sürətli hərəkətin əksi olan "yavaş", "aram" hərəkəti bildirir.
Cümlədəki işlənməsinə diqqət yetirək: "Teymur tələsmədən ağır addımlarla yoluna davam etdi" cümləsində "tələsmədən" zərfi "ağır addımlarla" ifadəsi ilə mənanı gücləndirir və Teymurun hərəkətinin tələsik olmadığını, əksinə, diqqətli və ehtiyatlı olduğunu vurğulayır. Bu cümlədə sözün "yavaş-yavaş", "ağır-ağır" mənaları ön plana çıxır.
Başqa nümunələr:
- İşə tələsmədən, diqqətlə yanaşdı.
- Tələsmədən, hər şeyi yoxladı.
- Sualı tələsmədən, düşünərək cavablandırdı.
Gördüyümüz kimi, "tələsmədən" zərfi müxtəlif kontekstlərdə həm hərəkətin sürətini, həm də yerinə yetirilmə üsulunu ifadə edə bilir. Hərəkətin sakit, ehtiyatlı, diqqətli olduğunu vurğulayır və cümləyə xüsusi bir nüans qatar.