Tərpəniş sözü Azərbaycan dilində geniş məna spektrinə malikdir və kontekstdən asılı olaraq müxtəlif mənalarda işlənə bilər. Lüğətlərdə verilən sadə təriflər onun zəngin leksik imkanlarını tam əks etdirmir.
1. Fiziki Hərəkət və Canlanma: Bu mənada tərpəniş, bir cismin və ya varlığın ən kiçik hərəkətini, tərpənməsini, yer dəyişməsini, həmçinin cansız varlıqda belə görünən bir canlanmanı, həyatı ifadə edir. Məsələn, "yarpaqların tərpənişi küləyin əsərini göstərir" cümləsində tərpəniş yarpaqların fiziki hərəkətidir. "Qış yuxusundan sonra təbiətdə bir tərpəniş hiss olunur" cümləsində isə tərpəniş, təbiətin canlanması, oyanması mənasını daşıyır.
2. Davranış və Hərəkət Tərzi: Tərpəniş, bir şəxsin və ya qrupun hərəkətini, davranışını, hətta mənəvi və ya emosiyal hərəkətini də ifadə edə bilər. Bu zaman o, fərdin xarakterini, əhvalını, niyyətini əks etdirir. Məsələn, "onun hər tərpənişindən qorxu əks olunurdu" cümləsində tərpəniş, şəxsin qorxulu vəziyyətini, hərəkətlərini ifadə edir. "Siyasətdəki son tərpənişlər ictimai narahatlıq yaratdı" cümləsində isə tərpəniş, siyasi hadisələrdə baş verən dəyişiklikləri, hərəkətləri ifadə edir. Bu mənada, tərpəniş, “hərəkət”, “davranış”, “fəaliyyət” sözləri ilə sinonim ola bilər, lakin daha incə və ifadəli bir çalar əlavə edir.
3. İncə və Qeyri-müəyyən Hərəkətlər: Tərpəniş, həmçinin çox zəif, gözü dəyməyən, hiss olunan, lakin tam aydın olmayan, qeyri-müəyyən hərəkətləri də ifadə edə bilər. Məsələn, “ürəyimin tərpənişini hiss edirdim” ifadəsində tərpəniş, ürəyin döyüntüsü kimi fiziki bir hərəkəti, lakin çox incə bir şəkildə ifadə edir. Bu mənada, “təkan”, “titrəmə” sözləri ilə müəyyən sinonimliyi müşahidə olunur.
Etimalogiyası: Tərpəniş sözünün kökü "tərpənmək" felindən əmələ gəlib. "-iş" şəkilçisi isə isim yaradır və prosesi, vəziyyəti bildirir. Beləliklə, sözün əsas mənası "tərpənmənin vəziyyəti" kimi tərif edilə bilər.