Tutulmaz sifəti, əsas etibarilə, bir şeyin ələ keçirilməsinin, yaxalanmasının, tutulmasının mümkün olmamasını ifadə edir. Lüğətlərdəki sadə tərifdən daha genişləndirilmiş şəkildə izah etmək istəsək, "tutulmaz"ın mənası kontekstdən asılı olaraq müxtəlif çalarlar əldə edə bilər.
Birinci mənası, fiziki mənada, bir varlığın ələ keçirilməsinin mümkün olmamasıdır. Məsələn, "Tutulmaz bir quş sürüsü göydə uçuşurdu" cümləsində "tutulmaz" quşların sürətləri, çeviklikləri və ya uçuş bacarıqları səbəbindən tutulmasının çətinliyini bildirir. Bu mənada "tutulmaz" sözü, "ələ keçirici olmayan", "yaxalanması çətin olan", "qaçılmaz" kimi sinonimlərlə əvəz oluna bilər.
İkinci mənada isə "tutulmaz" daha çox metaforik mənada işlənir. Bu zaman hər hansı bir hadisənin, vəziyyətin və ya şəxsin mahiyyətinin anlaşılamaması, dərk edilməməsi, izah edilməməsi nəzərdə tutulur. Məsələn, "Onun fikirləri tutulmazdı" cümləsində "tutulmaz" sözü, şəxsin fikirlərinin mürəkkəb, qeyri-adi və anlaşılan olmamasını bildirir. Bu mənada "tutulmaz" "açıqlanmayan", "fərq edilməyən", "əldə edilməyən", "gizlin" və s. kimi sinonimlərlə əvəz oluna bilər.
Üçüncü mənada isə "tutulmaz" sözü, hər hansı bir qüvvənin, təsirin və ya xüsusiyyətin üstünlüyünü, qalib gəlməzliyini ifadə edə bilər. Məsələn, "Onun qəzəbi tutulmaz idi" ifadəsində, qəzəbinin gücü və təsiri qarşısında heç kimin müqavimət göstərə bilməməsi nəzərdə tutulur. Bu kontekstdə "tutulmaz" sözü "dəf edilməz", "məğlub edilməz", "üstün" kimi sinonimlərlə əvəz oluna bilər.
Sözün etimologiyasına gəldikdə, "tutulmaz" sözünün "tut-" felindən və "maz" -mənası bildirən şəkilçidən əmələ gəldiyi görünür. "Tut-" felinin müxtəlif mənaları olduğundan ("tutuşdurmaq, tutmaq, ələ keçirmək") "tutulmaz" sözünün də mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir.