Ultrabənövşəyi (ing. ultraviolet, qısaca UV; almanca ultraviolett) elektromaqnit spektrinin görünən işıqdan qısa dalğa uzunluğuna malik hissəsidir. Gözlə görünməməsinə baxmayaraq, fiziki təsirləri olduqca güclüdür və bir çox təbii və texniki proseslərdə mühüm rol oynayır. "Ultra" ön şəkilçisi "kənarda", "həddindən artıq" mənasını bildirir və bənövşəyi rəngin görünən spektrin sonunu təşkil etdiyini nəzərə alaraq, ultra bənövşəyi ifadəsi bənövşəyi rəngin kənarda, yəni daha qısa dalğa uzunluğuna malik elektromaqnit şüalarını ifadə edir.
Ultrabənövşəyi şüaların dalğa uzunluğu təxminən 10 nm-dən (vakuum ultrabənövşəyi) 400 nm-ə (görünən işığın bənövşəyi hissəsi ilə sərhəd) qədər dəyişir. Bu diapazon ümumiyyətlə UVA (315-400 nm), UVB (280-315 nm) və UVC (100-280 nm) kimi üç alt diapazona bölünür. Hər bir alt diapazonun canlı orqanizmlərə təsiri fərqlidir. Məsələn, UVC şüaları ən zərərlidir və yer atmosferinin ozon təbəqəsi tərəfindən tamamilə udulur. UVB şüaları dəriyə yanıqlar və dəri xərçənginə səbəb ola bilər, UVA şüaları isə dərini qaraldır və erkən qocalma əlamətlərinə səbəb olur.
Ultrabənövşəyi şüalar təbiətdə Günəş tərəfindən yayılır və bəzi süni mənbələr vasitəsilə (məsələn, qövs lampaları, qaz boşalmaları, lazerlər) əldə edilir. Onlar müxtəlif sahələrdə geniş tətbiq olunur: sterilizasiya, tibbdə müalicə, kriminalistika (flüoresensiya), material elmi (spektroskopiya) və s. Lakin, ultra bənövşəyi şüaların zərərli təsirləri də nəzərə alınmalı və müvafiq qoruyucu tədbirlər görülməlidir.
Cümlədə işlənmə nümunələri:
- Günəşin ultra bənövşəyi şüaları dəri xərçənginə səbəb ola bilər.
- Ultra bənövşəyi sterilizasiya cihazları tibb müəssisələrində geniş istifadə olunur.
- Tədqiqatçılar ultra bənövşəyi şüalarının yeni materialın xassələrinə təsirini araşdırırlar.
- Ozon təbəqəsi yer üzünü zərərli ultra bənövşəyi şüalardan qoruyur.