Umu-küsü sözü Azərbaycan dilində geniş mənada ümumi narazılıq, incimə, küsülü olma, şikayət və töhmət arasında bir vəziyyət kimi izah edilə bilər. Lüğətlərdə sadəcə "umma, küsmə, incimə, şikayətlənmə, giley" kimi tərcümələri olsa da, bu, sözün ifadə etdiyi incəlikləri tam əks etdirmir. Umu-küsü, sadə bir incimədən daha çox, üzərində gizli bir narazılıq, qınama və ya töhmət qatını da özündə ehtiva edir. Bu narazılıq açıq şikayət olmaya bilər, ancaq sözlərin arxasında gizli bir ümidsizlik, üzüntü və ya haqsızlığa qarşı etiraz ifadə olunur.
Sözün mənşəyi ehtimal ki, "um" (üzüntü, kədər) və "küs" (küsülü olma, incimək) fel köklərindən törəyib. İki kökün birləşməsi nəticəsində yaranmış bu birləşmə sözü, sadəcə iki hissənin cəmi deyil, yeni bir semantik məna yaradır. Bu məna, həm "um"-un (üzüntü, kədər) həm də "küs"-ün (incimə, küsmə) mənalarını özündə cəmləşdirir, lakin eyni zamanda onlardan daha geniş və mürəkkəb bir anlam ifadə edir.
Verilən nümunə cümləsində ("Töhmətdən çox umuküsüyə bənzəyən bu sözləri deyərkən [Xanların] səsi titrədi") "umu-küsü" töhmətdən daha yumşaq, lakin daha dərin və gizli bir narazılığı ifadə edir. Xanların səsinin titrəməsi isə bu gizli narazılığın şiddətini və onların daxili mübarizəsini göstərir. Sözün bu kontekstdə işlənməsi onun açıq şikayətdən fərqli, daha çox emosional və psixo-loji bir yük daşıdığını vurğulayır.
Başqa bir cümlədə "Umu-küsü ilə dolu gözləriylə qoca qonşusuna baxdı" deyə bilərik. Burada umu-küsü, sadəcə kədərli və incimə dolu bir baxışı ifadə edir. Bu nümunələr göstərir ki, "umu-küsü" sözü müxtəlif kontekstlərə uyğun olaraq fərqli mənalar ifadə edə bilir, lakin əsasında həmişə bir növ gizli narazılıq, incimə və kədər dayanır.