Urvatsız sifəti, əsasən Azərbaycan dilinin şifahi nitqində geniş istifadə olunan, köhnə və zəngin məna çalarlarına malik bir sözdür. Lüğətlərdə “urvatı, hörməti, nüfuzu olmayan; sayılmayan, hörmətsiz, etibarsız” kimi tərif olunsa da, bu tərif sözün bütün məna imkanlarını tam əhatə etmir. “Urvat” sözü özündə nüfuz, hörmət, etibar, sayğı, dəyər kimi anlayışları birləşdirir. Bu baxımdan “urvatsız” sadəcə hörmətsiz, etibarsız olmaqdan daha geniş mənaya malikdir.
“Urvatsız” sözü, bir tərəfdən, ictimai mövqeyin, nüfuzun olmamasını, digər tərəfdən isə əxlaqi-mənəvi dəyərlərin çatışmazlığını ifadə edir. Sözün mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn, “o urvatsız adam” deyərkən həm ictimai nüfuzsuzluğu, həm də əxlaqsızlığını nəzərdə tuta bilərik. Həmçinin, “urvatsız hərəkət” deyərkən, cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmayan, etik normalara zidd olan bir davranışı ifadə edə bilərik. Beləliklə, “urvatsız” sözü daha çox mənfi qiymətləndirməni əks etdirir.
Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, “urvat” sözünün ərəb mənşəli olduğu və “bağlama, əlaqə, dəstək” mənalarını ifadə etdiyi görünür. Bu mənadan çıxış edərək, “urvatsız” sözünü “dəstəksiz, əlaqəsiz, köməksiz, tənha” kimi də izah etmək olar. Lakin bu təriflər əsas mənanı tam əhatə etmir.
Misal olaraq verilən cümlədə (“Gör nə qədər urvatsızıq ki, Qəni bəyin evin yanmasında da bizdən şübhələnirlər”) “urvatsız” sözü, cəmiyyətdə hörmət və etibar görməməyi, şübhə altına düşməyi, insanların güvəninə layiq olmadığını ifadə edir. Bu kontekstdə söz daha çox ictimai etibarsızlıq və nüfuzsuzluğu bildirir.
Yekun olaraq, “urvatsız” sözü çoxşaxəli bir mənaya malik olub, kontekstdən asılı olaraq hörmətsizlikdən tutmuş əxlaqsızlığa, etibarsızlıqdan tutmuş ictimai nüfuzsuzluğa qədər müxtəlif mənalar kəsb edə bilir. Sadəcə "hörmətsiz, etibarsız" kimi tərif etmək onun məna zənginliyini əks etdirmir.