Uydurmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası geniş və çoxşaxəlidir. Sadəcə "olmamış bir şeyi xəyalda yaratmaq"dan daha çox mənaya malikdir. Əsas mənası, mövcud olmayan bir şeyi öz zəhnində, təxəyyülündə meydana gətirmək, konstruksiya etməkdir. Bu, həm tamamilə yeni bir şeyin yaradılması, həm də mövcud elementlərdən yeni bir bütövün qurulması demək ola bilər. Məsələn, bir yazıçı roman qəhrəmanı uydurur, bir uşaq oyuncaqdan özü üçün əfsanə uydurur, bir alim isə yeni bir nəzəriyyə uydurur.
Lüğətlərdə qeyd olunan "olmamış, ya olmayan bir şeyi öz xəyalında yaratmaq, özündən düzəltmək, özündən quraşdırmaq; qondarmaq" ifadəsi uydurmağın əsas xüsusiyyətlərini əks etdirir, lakin onun kontekstə bağlı olaraq fərqli çalarları da olduğunu göstərmir. "Uydurmaq" sözü bəzən həqiqətdən uzaq, əsassız, saxta bir şeyi təqdim etmək mənasında da işlənir. Bu halda, "qondarmaq" sözü ilə sinonimdir və hətta mənfi bir konnotasiya daşıya bilər. Məsələn, "O, hadisələri öz xeyrinə uydurdu" cümləsində "uydurmaq" sözü saxtakarlığı bildirir.
Etimalogiyasına gəldikdə, "uydurmaq" feli "uy-" kökünə və "-durmaq" əlavəsinə malikdir. "Uy-" kökü bir çox dillərdə "birləşmək", "bərabər olmaq", "uyğun gəlmək" mənalarını verir. Bu mənada "uydurmaq" əvvəlki mövcud olan elementlərin bir araya gətirilməsi, onların yeni bir bütövə birləşdirilməsi prosesini ifadə edə bilər. "-durmaq" əlavəsi isə hərəkət və prosesi ifadə edən bir əlavədir.
Cümlədə işlənməsinə nümunələr:
- Yazıçı maraqlı bir hekayə uydurdu.
- Uşaqlar əyləncəli oyunlar uydururdular.
- O, özünü müdafiə etmək üçün yalan bir bəhanə uydurdu.
- Alimlər yeni bir nəzəriyyə uydurdular.
- Şahid hadisəni tamamilə uydurmuşdu.
Gördüyümüz kimi, "uydurmaq" sözü müxtəlif kontekstlərdə fərqli mənalarda işlənə bilər və bu mənalar həm müsbət, həm də mənfi konnotasiyalara malik ola bilər.