ÜYÜTMƏ (üyütmək feliindən törəmə isim): "Üyütmək" feli bir şeyi əzilməklə, sürtməklə, döyməklə toz halına salmaq, xırda-xırda etmək mənasını ifadə edir. Üyütmə isə bu prosesin nəticəsi, yəni bir şeyin əzilərək, sürtülərək, döyülərək toz, un və ya xırda hissəciklər şəklinə salınması deməkdir. Bu proses müxtəlif alətlərlə, məsələn, dəyirman, havan, əl dəyirmanı vasitəsilə həyata keçirilə bilər.
Üyütmə termini geniş mənada da işlənə bilər. Məsələn, "rəqibin fikirlərini üyütmək" deyərkən, rəqibin arqumentlərini sarsıtmaq, onları əsasız göstərmək, tənqid etmək mənası ifadə olunur. Bu mənada üyütmə, məntiqi və ya sözdə bir şeyin parçalanması, zəiflədilməsi prosesini ifadə edir. Beləliklə, üyütmə həm fiziki, həm də metaforik mənada işlədilə bilər.
Üyütmənin türkcə kökünə baxdıqda, "üyütmək" feli, "üy" kökü ilə əlaqələndirilir. "Üy" kökü "əzilmək", "sürtülmək", "tozlaşmaq" mənalarını ehtiva edir. "Üyütmək" feli isə bu əsas kökünə "-üt-" məhsuldar şəkilçisinin əlavə edilməsi ilə əmələ gəlib. Bu şəkilçi feillərə davamlılıq, təkrarlanma mənası qatır. Beləliklə, üyütmək feli bir şeyin davamlı olaraq əzilməsini, sürtülməsini, döyülməsini ifadə edir.
Cümlə içində nümunələr:
- Buğdanın üyütülməsi üçün xüsusi bir dəyirman lazımdır.
- Qəhvənin üyütməsi onun dadını daha da artırır.
- Rəqibin bütün arqumentlərini sözləri ilə üyüdüb, fikrini qəbul etdirməyə çalışdı.
- Düşmənin müdafiə xətlərini üyütmək üçün güclü hücum təşkil etdilər.
- Havan içində dərman bitkisinin üyütməsi çətin oldu.
Gördüyümüz kimi, "üyütmə" sözü həm konkret, həm də məcazi mənada müxtəlif kontekstlərdə istifadə olunur və mənası kontekstdən asılı olaraq dəyişə bilir.