Veyillənmə

Veyillənmə: "Veyillənmək" fellərinin törəməsi olan "veyillənmə" sözü, əsasən şifahi nitqdə işlənir və müəyyən bir həyəcan, narahatlıq və ya qorxu hissi ilə müşayiət olunan qəfil, gözlənilməz bir hərəkət, tərpənmə və ya əsəbilik vəziyyətini bildirir. Bu hərəkət birdən-birə baş verərək, sükunətli vəziyyətdən qəfil bir aktivliyə keçidi əks etdirir. Əsasən, qorxu, təəccüb, çaşqınlıq və ya qəzəbin fiziki təzahürü kimi ifadə olunur. Mənfi konnoatasiya daşıyır.

Sözün etimologiyasına nəzər salsaq, "veyillənmək" feli "vey" kökünə əsaslanır. "Vey" kökü əsasən kəskin, qəfil səs çıxarışı ilə əlaqələndirilir və qorxu, acı, ya da kədər kimi emosiyaları ifadə edir. "-lənmək" isə işə, hərəkətə başlamağı, vəziyyətə düşməyi bildirən törəmə əlavəsidir. Beləliklə, "veyillənmə" sözü bir anlıq, qəfil həyəcan və ya qorxu ilə müşayiət olunan tərpənməni, əsəbiliyi ifadə edir.

Cümlədə işlənmə nümunələri:

1. Qapının birdən açılması ilə uşaqlar bir veyillənmə ilə yerlərindən qalxdılar. (Burada veyillənmə qəfil səs və gözlənilməz hadisə qarşısında qorxu və ya təəccüb hissi ilə müşayiət olunan tərpənməni bildirir.)

2. Qəfil partlayış səsi ilə ətrafdakılar bir veyillənməyə gəldi. (Bu misalda veyillənmə təhlükə vəziyyətinə qarşı qəfil və refleksiv reaksiyanı göstərir.)

3. Səhnədə gözlənilməz bir hadisə baş verərək aktyorların veyillənməsinə səbəb oldu. (Bu nümunədə veyillənmə səhnənin qeyri-adi bir hadisə ilə pozulmasına qarşı fiziki və psixoloji reaksiyanı əks etdirir.)

Qeyd etmək lazımdır ki, "veyillənmə" sözü dialektik və şifahi nitqdə daha çox işlənir və ədəbi dilə nadir hallarda daxil olur. Ancaq məcazlı işlənmələrdə də istifadə oluna bilər.