Vulqarlaşma sözü "vulqarlaşdırmaq" felindən törəmiş bir isimdir və əsasən dilçilikdə, ədəbiyyatşünaslıqda və sosiologiyada işlənir. Lüğətlərdə sadəcə "vulqarlaşdırmaq" feli ilə əlaqələndirilməsi qeyri-kafidir, çünki sözün özünəməxsus semantik dərinliyi və kontekstə bağlı çalarları vardır.
Ən geniş mənası ilə vulqarlaşma, bir dil vahidinin (söz, ifadə, üslub), yüksək ədəbi üslubdan aşağı, sadə, kobud, hətta təhqiredici bir üsluba doğru dəyişməsini, keyfiyyətcə aşağı düşməsini bildirir. Bu dəyişmə prosesində sözün əvvəlki mənəvi, estetik və ya mədəni yükü itirərək daha kobud, vulqar bir mənaya yiyələnir. Bu proses həm dilin təkamülü zamanı təbii olaraq baş verə bilər, həm də müəyyən sosial və ya mədəni amillərin təsiri ilə sürətlənə bilər.
Vulqarlaşma hadisəsini təhlil edərkən nəzərə alınması vacib olan amillər aşağıdakılardır:
- Kontekst: Sözün hansı kontekstdə işlənməsindən asılı olaraq vulqarlaşma dərəcəsi dəyişə bilər. Məsələn, bir söz ədəbi əsərdə metafora kimi istifadə edilərsə, vulqarlaşma baş verməyə bilər.
- Sosial qrup: Müəyyən sosial qrupların dilində vulqar ifadələrə daha çox rast gəlinir və bu, onların dilinin xüsusiyyəti kimi qəbul edilə bilər. Lakin bu, sözün özünün vulqarlaşdığını göstərmir, sadəcə onun sosial kontekstdəki istifadəsini əks etdirir.
- Zamandan asılılıq: Zaman keçdikcə sözlərin mənaları dəyişə bilər və əvvəllər neytral olan bir söz vulqarlaşa bilər.
- Dil dəyişiklikləri: Dilin təbii inkişafı zamanı bir çox sözlər öz mənalarını dəyişir, yeni mənalar qazanır və ya tamamilə köhnəlir. Bu prosesdə vulqarlaşma da rol oynaya bilər.
Vulqarlaşma anlayışı yalnız sözlərin məna dəyişikliyi ilə məhdudlaşmır. Üslubun, ifadə tərzinin, dilin ümumi səviyyəsinin də vulqarlaşması müşahidə edilə bilər. Məsələn, ədəbi bir əsərin kobudlaşması, dilin sadələşdirilməsi və ifadə vasitələrinin aşağı salınması da vulqarlaşma kimi qiymətləndirilə bilər.
Nəticədə, vulqarlaşma kompleks və çoxşaxəli bir prosesdir ki, onun təhlili dilin sosial, mədəni və tarixi kontekstini nəzərə almadan mümkün deyil.