Yabanılaşmaq felinin Azərbaycan dilindəki mənası, sadəcə "vəhşiləşmək" və "yabanı hala düşmək" kimi dar mənada izah edilməkdən daha geniş və dəqiq şəkildə təhlil edilməlidir. Lüğətlərdəki "cırlaşmaq" əlavəsi isə, kontekstdən asılı olaraq, mənanı zəiflədə bilər. Çünki "cırlaşmaq" daha çox fiziki görünüş və davranışa aid ikən, "yabanılaşmaq" daha çox sosial, mədəni və ya təbii mühitlə əlaqəlidir.
Yabanılaşmaq, əsasən bir varlığın (insan, heyvan və ya bitki) təbii və ya sosial mühitinə uyğunlaşma qabiliyyətini itirməsini, mədəniyyətdən, tərbiyədən, nizamdan uzaqlaşmasını, vəhşi və ya idarəolunmaz bir hala düşməsini ifadə edir. Bu proses, təcrid, tərk edilmə, məcburiyyət və ya təbii seleksiya nəticəsində baş verə bilər. Məsələn, uzun müddət təbiətdə yaşayan bir insan yabanılaşa bilər; əsirlikdən qaçan bir heyvan ətraf mühitinə uyğunlaşaraq yabanılaşar; və ya əkin sahəsindən qaçmış bir bitki özünü təbii şəraitdə yabanılaşdırır.
Sözün mənşəyi "yabanı" sözündən törəməsidir. "Yabanı" öz növbəsində türk dillərində geniş yayılmış bir kökdən gəlir və "əhliləşdirilməmiş", "təbii", "vəhşi" mənalarını ehtiva edir. Ona görə də "yabanılaşmaq" fəlinin mənası sadəcə "vəhşiləşmək" deyil, "vəhşiləşmək" prosesinin altındakı səbəb və nəticələrini də əhatə edir.
Cümlə içində istifadəsi nümunələri:
- Uzun illər meşədə yaşayan uşaq tamamilə yabanılaşmışdı.
- Bu bitki növü ölkəmizdə yabanılaşmış vəziyyətdə yayılıb.
- Tərk edilmiş itlər şəhər kənarında yabanılaşmış bir sürüyə çevrilib.
- Qədim şəhərin xarabalıqları, bir zamanlar qürurlu mədəniyyətin indiki yabanılaşmış halını göstərir.
Beləliklə, "yabanılaşmaq" fəlinin daha dəqiq və geniş tərifi, bir varlığın təbii və ya sosial mühitinə uyğunlaşmasını itirməsi, mədəniyyətdən, tərbiyədən uzaqlaşması və vəhşi və ya idarəolunmaz hala düşməsi kimi izah edilə bilər. Bu prosesin səbəbləri və nəticələri hər bir konkret halda müxtəlif ola bilər.